Would you like to inspect the original subtitles? These are the user uploaded subtitles that are being translated:
1
00:00:09,070 --> 00:00:13,070
www.titlovi.com
2
00:00:16,070 --> 00:00:21,243
Sposobnost da se kre�u kroz
vazduh u bilo kom smeru,
3
00:00:21,246 --> 00:00:24,348
da prelaze kontinente i okeane,
4
00:00:24,383 --> 00:00:27,835
da jezde iznad �uma,
pustinja i planina,
5
00:00:27,870 --> 00:00:33,152
sve ove ptice mogu to da
rade ve� 150 miliona godina.
6
00:00:33,494 --> 00:00:38,221
Ali, one nisu prve,
a zapravo ni poslednje na nebu.
7
00:00:40,645 --> 00:00:46,030
Spremamo se da istra�imo jednu od
naj�udesnijih pri�a iz sveta prirode.
8
00:00:47,202 --> 00:00:51,615
Na�in na koji su �ivotinje uspele
da se podignu sa povr�ine zemlje,
9
00:00:51,625 --> 00:00:54,606
i nasele vazduh.
10
00:00:56,282 --> 00:00:59,651
Od vrtoglave akrobatike insekata...
11
00:01:02,622 --> 00:01:06,425
do veli�anstvenosti
drevnih krilatih reptila.
12
00:01:12,781 --> 00:01:16,301
Divotu i okretnost ptica...
13
00:01:20,245 --> 00:01:24,647
i preciznost sonarnog
navo�enja no�nih lete�ih �i�mi�a.
14
00:01:28,719 --> 00:01:31,812
Letenje je bilo klju� za uspeh
15
00:01:31,847 --> 00:01:35,707
za neke od najizvanrednijih
stanovnika na�e planete.
16
00:01:42,119 --> 00:01:47,299
Za analizu njihove spektakularne ve�tine,
koristi�emo poslednju tehnologiju.
17
00:01:49,885 --> 00:01:53,159
I putova�emo �irom sveta.
18
00:01:53,704 --> 00:01:58,560
Od d�ungli Bornea,
do fosilnih stena u Kini.
19
00:01:59,590 --> 00:02:02,712
I u pra�ume Ekvadora.
20
00:02:05,956 --> 00:02:09,205
Pove��emo vas u vazduh...
21
00:02:10,866 --> 00:02:14,026
i putovati sa �ivotinjama dok lete.
22
00:02:18,271 --> 00:02:28,563
~ OSVAJANJE NEBA ~
23
00:02:32,840 --> 00:02:40,715
- Prvi leta�i -
24
00:02:40,757 --> 00:02:44,689
Dokaz za sam po�etak
ove �udesne pri�e
25
00:02:44,724 --> 00:02:49,411
mo�e se na�i blizu doma
u mo�varama Kembrid��ira.
26
00:02:51,674 --> 00:02:57,081
Ovde �ive stvorenja koja imaju
pretke od pre par miliona godina.
27
00:02:59,091 --> 00:03:04,567
Niko ne zna ta�no kako su prve
lete�e �ivotinje na svetu evoluirale,
28
00:03:04,815 --> 00:03:08,409
ali postoje i danas �iva stvorenja,
koja nas mogu vratiti
29
00:03:08,444 --> 00:03:11,603
u ta daleka dobra vremena,
30
00:03:11,628 --> 00:03:15,547
i ona �ive, �to je
iznena�uju�e, pod vodom.
31
00:03:20,982 --> 00:03:24,105
Gledaju�i dole kroz
povr�inu u re�no korito,
32
00:03:24,140 --> 00:03:29,769
kao da putujemo nazad kroz
vreme 320 miliona godina.
33
00:03:31,906 --> 00:03:36,126
Tada su se, u doba daleko pre nego
�to su dinosaurusi evoluirali,
34
00:03:36,161 --> 00:03:41,268
stvorenja poput ovog prva
pojavila u vodama planete Zemlje.
35
00:03:45,224 --> 00:03:48,155
To je insekt.
36
00:03:48,560 --> 00:03:52,979
Svirepi grabljivac sa
�eljustima poput kle�ta.
37
00:04:05,023 --> 00:04:08,124
Ne �ini se da su
preci ove �ivotinje
38
00:04:08,159 --> 00:04:11,625
bili me�u prvim
stvorenjima koja lete.
39
00:04:16,252 --> 00:04:20,477
Ali, ovo jo� uvek nije
odraslo, ono je larva,
40
00:04:20,512 --> 00:04:23,715
i ne�e provesti ceo
svoj �ivot u vodi.
41
00:04:24,538 --> 00:04:29,641
Ima drugi �ivot i drugo
telo iznad povr�ine.
42
00:04:31,654 --> 00:04:35,381
Rano jednog jutra, penje se uz trsku.
43
00:04:38,704 --> 00:04:44,972
Pojavljuje se pukotina na njegovoj
ko�i, i vrlo druga�ije stvorenje izlazi.
44
00:04:47,968 --> 00:04:51,909
Ima �etiri izrasline na le�ima,
koje su mo�da kod predaka
45
00:04:51,944 --> 00:04:56,142
postajale ili �krge
ili za�titni oklop.
46
00:04:57,811 --> 00:05:01,730
Ali sada se razvijaju u
ne�to potpuno druga�ije.
47
00:05:06,602 --> 00:05:09,525
Krila.
48
00:05:10,571 --> 00:05:13,805
Ima ih dva para.
49
00:05:14,309 --> 00:05:20,017
Pumpaju te�nost iz tela
kroz vene da se ra�ire.
50
00:05:22,088 --> 00:05:25,835
Dok se su�e na suncu,
ona se stvrdnu.
51
00:05:34,337 --> 00:05:38,613
Vodeni zmaj je
postao vilin konjic.
52
00:05:39,001 --> 00:05:43,080
I �etiri krila koja
koristi da bi poleteo,
53
00:05:43,115 --> 00:05:46,116
najranija su za koje znamo.
54
00:05:50,873 --> 00:05:54,629
Otisci takvih krila prona�eni
su na kamenju koje je le�alo
55
00:05:54,664 --> 00:05:57,705
na dnu drevnih jezera i potoka.
56
00:06:00,325 --> 00:06:05,015
Ova vrsta stara je oko
150 miliona godina.
57
00:06:05,922 --> 00:06:12,098
A sa skoro 300 miliona godina,
ovo je najstarije otkriveno celo krilo.
58
00:06:16,193 --> 00:06:20,973
Drevna i dana�nja krila dele
strukturu koja je sli�na.
59
00:06:23,477 --> 00:06:28,630
Dana�nji vilini konjici su �udesni
�ivi fosili koji nam mogu pokazati
60
00:06:28,720 --> 00:06:34,924
kako su prvi leta�i savladali silu
zemljine te�e i uputili se ka nebu.
61
00:07:01,075 --> 00:07:05,014
Njihova krila su �udo
prirodnog in�enjeringa.
62
00:07:06,327 --> 00:07:09,503
Ali, da bi videli kako podi�u
vilinog konjica u vazduh,
63
00:07:09,538 --> 00:07:12,711
treba da usporimo akciju.
64
00:07:13,174 --> 00:07:15,895
U principu, izgleda vrlo prosto,
65
00:07:15,953 --> 00:07:19,303
svako krilo pulsira na dole,
guraju�i vazduh ispod,
66
00:07:19,338 --> 00:07:22,303
i tako podi�e
vilinog konjica gore.
67
00:07:22,610 --> 00:07:25,665
Ali, svako krilo stvara
drugi vazdu�ni mlaz
68
00:07:25,748 --> 00:07:29,015
koji podi�e vilinog
konjica u drugom pravcu.
69
00:07:30,216 --> 00:07:35,066
I mogu to da vam poka�em koriste�i ovu
traku papira koja predstavlja krilo.
70
00:07:35,318 --> 00:07:38,326
Ako duvam od gore,
ono �e se podi�i.
71
00:07:38,361 --> 00:07:40,902
Pogledajte.
72
00:07:49,455 --> 00:07:53,932
To je zato �to se br�e kre�e
vazduh, ni�i mu je pritisak.
73
00:07:54,001 --> 00:07:56,646
Ja sam stvorio ni�i
pritisak iznad krila,
74
00:07:56,681 --> 00:08:00,063
a posledica je da je
bio usisan na gore.
75
00:08:00,369 --> 00:08:06,478
Problem za leta�e je da prilagode
tu razliku u brzini protoka vazduha.
76
00:08:14,338 --> 00:08:17,988
Na�in na koji to vilin
konjic radi je izvanredan.
77
00:08:24,070 --> 00:08:29,942
Dok se kre�e kroz vazduh, mo�emo
videti kako uvija krila druga�ije.
78
00:08:31,998 --> 00:08:37,389
Mo�na donja krilca dr�i mal�ice na
gore u odnosu na protok vazduha,
79
00:08:37,965 --> 00:08:42,116
i to stvara neobi�an
efekat iznad krila.
80
00:08:42,671 --> 00:08:47,836
Stvara vrtlog iza glavne ivice,
�to vrti vazduh okolo,
81
00:08:47,973 --> 00:08:52,305
pove�avaju�i brzinu
vazdu�nog mlaza iznad krila.
82
00:08:52,361 --> 00:08:58,489
I sa samo malim pove�anjem brzine
generi�e zna�ajnu uzlaznu silu.
83
00:08:59,240 --> 00:09:03,164
Podi�u�i tako krilo
i vilinog konjica.
84
00:09:05,948 --> 00:09:09,975
Vilin konjic onda mo�e
da menja smer krilaca
85
00:09:10,010 --> 00:09:13,650
i da ih pokre�e napred,
kao i na gore.
86
00:09:19,052 --> 00:09:24,438
Izvanredno je to �to vilin konjic mo�e
nezavisno da ma�e svakim od svoja 4 krila.
87
00:09:27,103 --> 00:09:32,145
A to mu omogu�uje da
izvodi �udesne manevre.
88
00:09:34,232 --> 00:09:37,167
Mo�e da lebdi.
89
00:09:39,513 --> 00:09:42,543
Mo�e da jezdi.
90
00:09:43,059 --> 00:09:46,138
Mo�e �ak da leti i u nazad.
91
00:09:50,107 --> 00:09:54,259
Za maksimalnu snagu,
ma�e sa oba para krila zajedno,
92
00:09:54,505 --> 00:09:57,575
i mo�e da napravi
veoma o�tre zaokrete.
93
00:09:59,512 --> 00:10:06,127
Prvi vilini konjici su mogli da
pro�ire teritoriju uzdu� i popreko.
94
00:10:08,826 --> 00:10:12,298
I dok im se jo� insekata
pridru�ivalo na nebu,
95
00:10:13,275 --> 00:10:17,742
vilini konjici su izu�ili ve�tinu
da budu smrtonosni vazdu�ni lovci.
96
00:10:32,061 --> 00:10:35,931
Mogu�nost letenja donela je veliku
prednost tim ranim insektima.
97
00:10:36,257 --> 00:10:40,212
Omogu�avala im je da prona�u
hranu, da pobegnu od grabljivaca,
98
00:10:40,584 --> 00:10:46,255
i �to je posebno va�no, da putuju na
nove teritorije u potrazi za partnerom.
99
00:10:50,363 --> 00:10:53,761
Vodene device su kao i njihov
blizak ro�ak vilin konjic,
100
00:10:53,873 --> 00:10:58,034
ostale bukvalno nepromenjene
milionima godina.
101
00:10:59,023 --> 00:11:03,309
Parenje mo�e biti prili�no komplikovano
kada oba partnera mogu da lete,
102
00:11:03,989 --> 00:11:08,888
a ovo su me�u prvim �ivotinjama koje su
morale da se pozabave tim problemom.
103
00:11:10,325 --> 00:11:13,929
Plava boja na ovome
pokazuje da je mu�jak.
104
00:11:15,313 --> 00:11:19,145
Da bi privukao �enku,
mu�jak joj mora ne�to ponuditi.
105
00:11:19,180 --> 00:11:22,046
Teritoriju.
106
00:11:23,944 --> 00:11:29,495
Izabrao je baricu vode, koja verovatno
sadr�i obilje hrane za potomstvo.
107
00:11:31,420 --> 00:11:35,214
Onda �uva tu teritoriju od suparnika.
108
00:11:37,145 --> 00:11:40,973
Dok �enka ne doleti
i pridru�i mu se.
109
00:11:42,851 --> 00:11:45,960
Sad je mora zgrabiti pre
nego �to se predomisli,
110
00:11:45,995 --> 00:11:48,856
i u vazduhu ako je neophodno.
111
00:11:50,377 --> 00:11:55,497
On koristi dodatke na vrhu
abdomena da je stisne iza vrata.
112
00:11:56,270 --> 00:12:01,330
Nekim �udom, par uspeva da
koordinira mahanjem svojih 8 krila.
113
00:12:03,071 --> 00:12:08,911
Mogu da se pare u vazduhu, ili biraju
zaba�eno mesto sigurno od predatora.
114
00:12:10,843 --> 00:12:15,433
Onda lete teritorijom,
le�u�i svoja oplo�ena jaja.
115
00:12:26,199 --> 00:12:29,808
Letenje je omogu�ilo insektima
da okupiraju deo planete
116
00:12:29,899 --> 00:12:32,902
koji do tada nije bio naseljen.
117
00:12:32,998 --> 00:12:36,711
Vazduh.
I razmahali su se.
118
00:12:39,559 --> 00:12:46,114
Zna�i, pre 320 miliona godina nebom su
po�eli da paradiraju lete�i insekti.
119
00:12:46,505 --> 00:12:50,308
Ali ti rani �etvorokrilni oblici
bili su predodre�eni da stvore
120
00:12:50,563 --> 00:12:55,520
�itav spektar spektakularnih
visoko specijalizovanih leta�a.
121
00:12:58,870 --> 00:13:02,828
Potreba da legu jaja u vodi,
vezala je prve viline konjice
122
00:13:02,918 --> 00:13:06,007
na potoke i bare poput ovih.
123
00:13:07,981 --> 00:13:12,264
Ali onda, otprilike 20 miliona
godina nakon njihovog dolaska,
124
00:13:12,299 --> 00:13:16,955
pojavila se nova vrsta lete�ih
insekata bez takvih veza sa vodom.
125
00:13:18,557 --> 00:13:23,916
Da bi prona�li veli�anstveni dokaz
njihovog uspeha, idemo na Borneo.
126
00:13:41,345 --> 00:13:46,049
Da bi otvorio slede�e poglavlje u na�oj
pri�i o evoluciji lete�ih insekata,
127
00:13:46,106 --> 00:13:49,000
morao sam da do�em na Borneo.
128
00:13:49,907 --> 00:13:53,039
Prvi leta�i su imali
dva para krila,
129
00:13:53,086 --> 00:13:56,080
sad tra�imo njihove naslednike.
130
00:13:57,339 --> 00:14:00,416
Jedna grupa stvorenja se
prilagodila tom originalnom
131
00:14:00,451 --> 00:14:04,049
�etvorokrilnom dizajnu
sa takvim uspehom,
132
00:14:04,203 --> 00:14:06,968
da se preina�ila u najbrojniju
133
00:14:07,003 --> 00:14:10,751
i najra�ireniju �ivotinju
na celoj planeti,
134
00:14:10,815 --> 00:14:16,658
a neke od najveli�anstvenijih
primera mo�emo na�i dole u pra�umi.
135
00:14:36,929 --> 00:14:43,410
Nisu svi insekti lovci, neki su
striktno vegetarijanci poput ovog.
136
00:14:43,872 --> 00:14:48,380
Ovo je kopneni �ivi ekvivalent
onog podvodnog �udovi�ta,
137
00:14:48,415 --> 00:14:50,425
larve vilinog konjica.
138
00:14:50,815 --> 00:14:54,270
Ali ova larva umesto hvatanja
malih ribica i vodenih muva,
139
00:14:54,922 --> 00:14:57,438
gricka sr� drveta.
140
00:14:57,623 --> 00:15:01,373
Problem je u tome �to
sr� nije ba� hranljiva,
141
00:15:01,835 --> 00:15:05,304
pa ovo stvorenje mora da je
jede najmanje godinu dana
142
00:15:05,734 --> 00:15:08,803
pre nego �to dostigne ovu
veli�inu, koja je maksimalna.
143
00:15:08,978 --> 00:15:12,293
Ali, onda �e se pretvoriti
u odraslu jedinku,
144
00:15:12,390 --> 00:15:15,360
koja je jednako �udovi�na.
145
00:15:20,370 --> 00:15:24,896
Ovo �to izlazi iz zemlje, gde je
�ivela i hranila se kao larva,
146
00:15:25,139 --> 00:15:29,607
je buba.
Jedna od najve�ih na svetu.
147
00:15:30,741 --> 00:15:33,772
Jelenak.
148
00:15:37,814 --> 00:15:40,781
Mu�jaci poput ovog naoru�ani
su duga�kim rogovima,
149
00:15:40,884 --> 00:15:45,034
mo�nim oru�jem s kojim se
takmi�e protiv suparnika.
150
00:15:46,967 --> 00:15:50,198
Sada ve�inu vremena
provodi iznad tla,
151
00:15:50,362 --> 00:15:53,555
kr�e�i svoj put kroz
rastinje, gde se hrani
152
00:15:53,590 --> 00:15:56,397
otpalim vo�kama.
153
00:16:00,623 --> 00:16:05,075
Ovo te�ko, mo�no stvorenje mo�da
izgleda kao da ne mo�e da leti.
154
00:16:07,401 --> 00:16:10,415
Ali mo�e.
155
00:16:11,531 --> 00:16:14,542
U klju�nim trenucima svog
�ivota vine se u vazduh
156
00:16:14,909 --> 00:16:21,083
da potra�i nove izvore
hrane, i naravno, �enku.
157
00:16:27,227 --> 00:16:33,011
Riljanje i grickanje okolo mo�e
povrediti osetljiva krila za letenje,
158
00:16:33,357 --> 00:16:40,536
pa bube imaju �vr��i prednji
par da bi formirale par �titnika,
159
00:16:40,919 --> 00:16:45,848
a par lete�ih osetljivih je
spakovan ispod na sigurnom.
160
00:16:54,806 --> 00:16:57,735
Da bi videli kako su krila
savijena ispod svojih �titnika,
161
00:16:58,152 --> 00:17:01,190
moramo sa�ekati poletanje.
162
00:17:11,050 --> 00:17:17,826
Dok lepr�aju, �titnici se otvaraju
i krila se �ire do maksimuma.
163
00:17:38,203 --> 00:17:43,089
Radna krila stvaraju potisak na isti
na�in kao i krila vilinog konjica,
164
00:17:44,032 --> 00:17:48,957
a prednja krila, koja su im
�titnici, dr�e po strani.
165
00:17:49,512 --> 00:17:52,539
A njihov oblik im daje
malo ekstra potiska.
166
00:17:53,287 --> 00:17:57,068
Tako da je jasno da je
ovo jedan smotani leta�.
167
00:18:04,086 --> 00:18:07,257
I sletanje mo�e biti takvo.
168
00:18:08,469 --> 00:18:13,688
I sada se ta krhka krila moraju
ponovo spakovati ispod �titnika.
169
00:18:14,976 --> 00:18:19,292
Navode ih sitne
dla�ice na abdomenu.
170
00:18:23,060 --> 00:18:27,068
One prihvate krila i poma�u u
postavljanju na pravu poziciju.
171
00:18:29,663 --> 00:18:32,429
Buba sve to radi sa takvom
pa�njom i precizno��u
172
00:18:32,805 --> 00:18:36,689
kao kada padobranac
pakuje svoj padobran.
173
00:18:40,675 --> 00:18:44,775
Kada se na�e na novoj teritoriji,
ome�a�e fri�ki izvor hrane,
174
00:18:45,246 --> 00:18:48,841
a onda �e ga braniti
dok ne stigne �enka.
175
00:18:51,831 --> 00:18:55,118
Na�in �ivota ove bube
pokazao se �udesno uspe�nim.
176
00:18:55,579 --> 00:19:01,165
Do sada je otkriveno preko
370,000 razli�itih vrsta buba.
177
00:19:01,535 --> 00:19:04,525
Neverovatna brojka.
178
00:19:05,405 --> 00:19:09,939
Na po�etku, bube su uspevale
da lete koliko im treba
179
00:19:10,492 --> 00:19:13,594
sa samo jednim parom krila.
180
00:19:16,623 --> 00:19:19,952
A onda, otprilike pre
57 miliona godina,
181
00:19:20,160 --> 00:19:23,609
do�lo je do slede�eg klju�nog
razvoja u istoriji letenja.
182
00:19:28,597 --> 00:19:32,303
Pojavio se novi tip
insekta sa dva para krila
183
00:19:32,494 --> 00:19:35,792
koja su postala, u stvari,
ogromni bilbordi.
184
00:19:36,920 --> 00:19:41,148
Krila koja su verovatno
me�u najlep�ima od svih.
185
00:19:42,940 --> 00:19:46,015
Leptiri.
186
00:19:59,830 --> 00:20:04,252
Leptiri �ive od nektara
koji skupljaju sa cve�a.
187
00:20:05,367 --> 00:20:10,177
Kao vilini konjici i bube,
i oni lete da bi prona�li partnera.
188
00:20:10,561 --> 00:20:15,088
Ali, na�in na koji ma�u svojim
�arenim krilima je zna�ajno druga�iji.
189
00:20:28,883 --> 00:20:32,762
Ovo divno stvorenje
ima dva para krila,
190
00:20:33,204 --> 00:20:36,545
ali ih, u stvari, pretvara u jedno.
191
00:20:37,641 --> 00:20:44,010
To radi prili�no prosto, i to tako �to
preklapa ve�im prednjim parom ona manja,
192
00:20:44,128 --> 00:20:49,786
pa kada ma�u prednjim parom, ona
automatski pritiskaju na dole ni�i par.
193
00:20:50,503 --> 00:20:54,358
Sam ni�i par nema
mi�i�e za mahanje,
194
00:20:54,366 --> 00:20:57,649
nego samo dovoljno
snage da se vrate gore.
195
00:21:00,435 --> 00:21:06,028
Preklapaju�a krila leptira u pore�enju
sa veli�inom njihovog tela su ogromna,
196
00:21:06,374 --> 00:21:10,465
oko 10 puta ve�a u odnosu
na krila drugih insekata.
197
00:21:19,928 --> 00:21:24,876
Kada je krilo ve�e, svaki
zamah generi�e ogroman potisak.
198
00:21:26,860 --> 00:21:32,218
Da bi ostao u vazduhu, leptiru je �esto
potrebno manje zamaha nego ostalima.
199
00:21:34,302 --> 00:21:40,906
Ali taj spori zamah, tako�e im omogu�uje
da prave nepredvidive promene pravca.
200
00:21:43,119 --> 00:21:47,197
A to omogu�uje leptirima
da lete u cik-cak,
201
00:21:47,475 --> 00:21:51,028
�to ih �ini vrlo te�kim za hvatanje,
ako ste skuplja� leptira,
202
00:21:51,247 --> 00:21:54,230
ili �to je jo� va�nije,
grabljivac.
203
00:22:11,417 --> 00:22:15,342
Prednja i zadnja krila
leptira zajedno, ne �ine samo
204
00:22:15,544 --> 00:22:19,971
veoma efektivan leta�ki mehanizam,
ona mogu da nose i poruke.
205
00:22:20,262 --> 00:22:24,780
Zapravo, ona nose neke od najlep�ih
reklama u celom �ivotinjskom carstvu.
206
00:22:24,831 --> 00:22:29,206
Kao na primer, ovaj prelepi
zlatni pticokrili leptir sa Bornea.
207
00:22:34,625 --> 00:22:38,102
Ogromna krila leptira
pru�aju povoljno platno
208
00:22:38,622 --> 00:22:42,452
na kojima pokazuju
fantasti�no detaljne dezene.
209
00:22:44,251 --> 00:22:47,926
Pa, kako se stvaraju
te lete�e reklame?
210
00:22:49,833 --> 00:22:54,174
Tajna le�i u mikroskopskoj
strukturi na povr�ini krila.
211
00:22:59,048 --> 00:23:02,832
Ova ovalna preklapaju�a perca
pore�ana kao crep na krovu,
212
00:23:03,119 --> 00:23:07,405
razvila su se od �ekinja koje
su nekad bile si�u�ni senzori.
213
00:23:10,657 --> 00:23:15,374
Neke sadr�e malo pakovanje
pigmenta koji krilima daje boju.
214
00:23:23,010 --> 00:23:26,656
Druge imaju slo�enu strukturu
koja razdvaja svetlost,
215
00:23:27,213 --> 00:23:32,320
pa tako kada se gleda iz odre�enog
ugla, reflektuje savr�ene dugine boje.
216
00:23:44,766 --> 00:23:48,601
Postoji preko 18,000
vrsta leptira �irom sveta,
217
00:23:48,965 --> 00:23:53,047
i svaka ima krila sa svojim
prepoznatljivim dizajnom.
218
00:23:54,186 --> 00:23:58,406
Ove zanosne i prijatne
�are, naravno,
219
00:23:58,683 --> 00:24:01,735
omogu�uju mu�jacima i
�enkama leptira da znaju
220
00:24:02,067 --> 00:24:04,352
jesu li ili nisu
pripadnici iste vrste.
221
00:24:05,096 --> 00:24:12,584
A odrasla jedinka spremna za parenje mo�e
prepoznati pogodnog partnera izdaleka.
222
00:24:21,016 --> 00:24:27,369
Kada se �enka i mu�jak kona�no sretnu,
lepr�aju okolo u ritualnom plesu.
223
00:24:29,802 --> 00:24:34,015
Svako proverava leta�ku ve�tinu
i raspon krila ovog drugog.
224
00:24:41,949 --> 00:24:45,210
Ako oboje pro�u test, pare se.
225
00:24:54,540 --> 00:24:59,730
Zbog same veli�ine krila, mo�da izgleda
kao da su vlasnici osu�eni na sporo,
226
00:25:00,496 --> 00:25:03,309
presporo letenje.
227
00:25:03,541 --> 00:25:07,827
Ali, oni mogu biti mnogo efikasniji
piloti nego �to pretpostavljate.
228
00:25:09,965 --> 00:25:14,559
Leptiri mo�da ne mogu da lete
mnogo brzo, ali zadivljuju�e,
229
00:25:14,985 --> 00:25:20,313
za stvorenje koje izgleda tako ne�no, mogu
da pre�u stotine km u potrazi za hranom.
230
00:25:23,789 --> 00:25:28,427
Nova istra�ivanja otkrivaju da
leptiri prelaze ogromna rastojanja,
231
00:25:29,165 --> 00:25:31,432
a jedno od najuzbudljivijih od njih
232
00:25:31,714 --> 00:25:37,073
de�ava se 11,000 km zapadno
od Bornea, u Evropi.
233
00:25:50,168 --> 00:25:54,759
Pridru�ujem se istra�iva�kom projektu
na brdskim livadama centralne �panije,
234
00:25:55,180 --> 00:25:59,064
da bi potra�io jednog od najve�ih
putnika me�u leptirima.
235
00:26:01,116 --> 00:26:04,136
Admiral.
236
00:26:07,003 --> 00:26:11,194
Svakog prole�a, admirali se
pojavljuju u �paniji u velikom broju.
237
00:26:13,512 --> 00:26:16,591
Ali, �panija im je samo
usputna stanica.
238
00:26:19,568 --> 00:26:23,046
Internacionalna ekipa
nau�nika otkriva dokaz
239
00:26:23,318 --> 00:26:27,729
�udesnog putovanja
�irom Evrope i dalje.
240
00:26:32,428 --> 00:26:38,456
Ovaj ogromni, ambiciozni projekat
zamisao je Dr. Konstantisa Stefanesku.
241
00:26:49,091 --> 00:26:52,357
Detaljna evidencija kada i
gde se admirali pojavljuju
242
00:26:52,990 --> 00:26:56,590
otkrila je neobi�nu
masovnu migraciju.
243
00:26:56,939 --> 00:27:01,157
Bili smo u mogu�nosti da
prikupimo ogroman broj zapa�anja
244
00:27:01,242 --> 00:27:04,906
iz vi�e od 60 razli�itih zemalja,
245
00:27:04,958 --> 00:27:10,599
mo�da 35,000 zapa�anja...
- Ozbiljno?
246
00:27:10,818 --> 00:27:14,816
mnogo ljudi je doprinelo
svojim zapa�anjima,
247
00:27:15,265 --> 00:27:18,889
i po prvi put je bilo mogu�e shvatiti
248
00:27:18,987 --> 00:27:22,825
glavni �ablon sveukupne migracije.
249
00:27:24,252 --> 00:27:28,288
Kombinovanjem ovog bogatstva
podataka, ekipa je otkrila mapu rute
250
00:27:28,718 --> 00:27:31,950
koja se �iri do neverovatnih daljina.
251
00:27:32,191 --> 00:27:35,320
I po�inje na severu Afrike.
252
00:27:36,679 --> 00:27:41,205
Veliki broj admirala razmno�ava
se u Maroku tokom zime,
253
00:27:42,225 --> 00:27:46,022
pre nego �to se spreme za put
preko Mediterana do Evrope.
254
00:27:46,486 --> 00:27:49,642
Oni onda prate prole�no bujanje
na severu, jer su tamo biljke
255
00:27:49,744 --> 00:27:53,943
kojima se oni i njihovi mladi
hrane, mlado li��e i cve�e.
256
00:27:55,055 --> 00:27:58,793
Leti se pojavljuju u
Britaniji i Skandinaviji.
257
00:28:00,413 --> 00:28:05,525
Ali, jedan leptir ne �ivi dovoljno dugo
da sam postigne ovo ogromno putovanje.
258
00:28:06,418 --> 00:28:10,192
Svaki korak preuzima
nova generacija.
259
00:28:13,260 --> 00:28:16,548
Zna�i, ovaj admiral
u Britaniji je unuk
260
00:28:16,672 --> 00:28:19,701
leptira koji je
krenuo iz Maroka.
261
00:28:22,588 --> 00:28:26,236
Ali onda, u jesen,
svi admirali nestaju.
262
00:28:28,580 --> 00:28:33,849
Da li jednostavno uginu? Ili se
vrate svojoj epohalnoj migraciji?
263
00:28:36,069 --> 00:28:39,395
Potraga za odgovorom na ovu
misteriju, dala je projektu
264
00:28:39,470 --> 00:28:42,462
najzadivljuju�e
otkrovenje do sada.
265
00:28:43,863 --> 00:28:46,646
I do�lo je od dela
ekipe baziranog u
266
00:28:46,681 --> 00:28:50,704
Istra�iva�kom Institutu Rotamsted
nedaleko od Londona.
267
00:28:51,802 --> 00:28:55,814
Klju�no otkri�e pojavilo
se iz iznena�uju�eg izvora.
268
00:28:56,504 --> 00:28:59,577
Radara.
269
00:29:01,451 --> 00:29:06,442
Na� radar ima uspravno usmeren snop,
i obasjava uzan deo neba iznad,
270
00:29:06,562 --> 00:29:09,074
kao kad usmerite
mo�an zrak u nebo,
271
00:29:09,366 --> 00:29:13,525
pa smo mogli da detektujemo
insekte dok lete kroz snop.
272
00:29:14,370 --> 00:29:18,880
Signal je toliko detaljan da �ak mo�e
da pomogne u indetifikaciji vrste.
273
00:29:20,498 --> 00:29:23,000
I tokom jesenjeg nestanka,
274
00:29:23,035 --> 00:29:26,751
radar je uhvatio
veliki broj admirala.
275
00:29:27,595 --> 00:29:30,319
Nisu uginjavali,
bili su u pokretu,
276
00:29:30,822 --> 00:29:34,039
i leteli su na
zadivljuju�im visinama.
277
00:29:34,884 --> 00:29:37,576
Ono �to smo prona�li je da
je admirala bilo veoma mnogo,
278
00:29:37,995 --> 00:29:41,153
na visinama od 300, 400,
500 metara iznad tla.
279
00:29:44,604 --> 00:29:49,028
Na tolikoj visini,
bili su nevidljivi za ljude od dole.
280
00:29:49,629 --> 00:29:52,576
To je objasnilo njihov nestanak.
281
00:29:52,903 --> 00:29:57,651
Ali, leptiri imaju svoj dobar
razlog �to putuju na tim visinama.
282
00:29:59,388 --> 00:30:02,472
Jedna od prednosti letenja
na 300, 400 metara iznad tla,
283
00:30:02,507 --> 00:30:05,428
jeste ta �to su vazdu�ne struje
br�e nego na manjim visinama,
284
00:30:05,447 --> 00:30:08,318
tako da insketi
dobiju pomo� od vetra,
285
00:30:08,421 --> 00:30:11,327
pa putuju mnogo br�e
nego �to bi ina�e,
286
00:30:11,594 --> 00:30:15,997
i videli smo te admirale kako putuju
brzinom od preko 100 km na sat.
287
00:30:19,819 --> 00:30:22,600
Uz merenje fenomalne
brzine njihovog leta,
288
00:30:23,053 --> 00:30:26,111
radar je tako�e otkrio i pravac.
289
00:30:26,297 --> 00:30:29,447
I�li su na jug.
290
00:30:30,264 --> 00:30:33,312
Pa, gde �e oti�i?
291
00:30:34,203 --> 00:30:39,325
Odgovor sti�e od Konstantisove
ra�irene mre�e posmatra�a,
292
00:30:39,911 --> 00:30:43,420
a presudni deo podataka
prikupljen je u Africi.
293
00:30:44,008 --> 00:30:47,445
Neka ekspiracija u Africi,
u oktobru i novembru,
294
00:30:47,507 --> 00:30:52,009
pokazala je de se de�ava masovan dolazak
leptira u tom trenutku. -Ozbiljno?
295
00:30:52,309 --> 00:30:56,988
I tako do kraja leta,
novoro�eni leptiri u Evropi
296
00:30:57,444 --> 00:31:00,779
po�inju da migriraju
malo nazad u Afriku.
297
00:31:01,347 --> 00:31:03,546
Stvarno?
- Da.
298
00:31:03,931 --> 00:31:09,477
Poslednja generacija, ja�u�i na visokim
vetrovima, pravi ogromno putovanje
299
00:31:09,639 --> 00:31:14,580
od skoro 5,000 km do zapadne
Afrike za samo par dana.
300
00:31:17,836 --> 00:31:20,550
Posmatra�i na tlu
i radar u vazduhu,
301
00:31:20,701 --> 00:31:24,433
prona�li su dokaz ove
�udesne migracije.
302
00:31:25,663 --> 00:31:28,907
Samo u jednoj godini
je ostvaren ceo ciklus,
303
00:31:29,193 --> 00:31:32,895
a sukcesija ovih �est
generacija je kretanje
304
00:31:33,709 --> 00:31:39,701
5,000 kilometara u jednom
pravcu, i isto toliko u drugom.
305
00:31:41,822 --> 00:31:44,585
Zapravo, ova migracija je
najdu�a ostvarena
306
00:31:44,620 --> 00:31:47,699
od bilo kog drugog insekta
na planeti za sada.
307
00:31:49,796 --> 00:31:54,895
Neki insekti se suo�avaju sa druga�ijim
izazovom, ne sa letenjem daleko,
308
00:31:55,896 --> 00:31:58,813
nego sa letenjem u tami.
309
00:32:15,888 --> 00:32:21,441
Lampa mo�e privu�i neke od
najneobi�nijih no�nih leta�a.
310
00:32:26,080 --> 00:32:29,015
Moljce.
311
00:32:30,836 --> 00:32:35,031
Moljci su se verovatno razvili da
lete no�u da bi izbegli grabljivce.
312
00:32:36,568 --> 00:32:41,665
O�i su im prilago�ene za slabu svetlost,
ali koriste jo� i drugo razvijeno �ulo,
313
00:32:42,292 --> 00:32:45,290
miris.
314
00:32:47,237 --> 00:32:50,955
Ovo je mese�ev moljac, mu�jak.
315
00:32:51,818 --> 00:32:56,281
Moljci preklapaju svoja dva
para krila kao i leptiri,
316
00:32:57,036 --> 00:33:02,113
a ba� ovaj moljac je vrlo poseban.
Ima veoma kratak �ivot.
317
00:33:02,258 --> 00:33:06,102
�ive�e samo nedelju dana.
Ne�e se �ak ni hraniti.
318
00:33:07,011 --> 00:33:10,670
Njegov jedini cilj
je da prona�e �enku.
319
00:33:11,158 --> 00:33:16,302
A to radi uz pomo� ovih
neobi�nih perjastih antena.
320
00:33:18,801 --> 00:33:22,729
�enka emituje poseban,
karakteristi�an miris,
321
00:33:23,183 --> 00:33:28,828
a sa tim antenama, mu�jak mo�e
da ga oseti sa 1,5 km daljine.
322
00:33:29,892 --> 00:33:36,168
Onda poleti i leti uz vetar,
dok ne prona�e izvor.
323
00:33:44,342 --> 00:33:49,292
Moljci, sa njihovim spojenim prednjim i
zadnjim krilima, odli�ni su leta�i.
324
00:33:52,622 --> 00:33:56,542
Neki �ive du�e, pa moraju da
lete da bi prona�li hranu.
325
00:33:58,052 --> 00:34:01,739
Omiljena hrana ovog
moljca je nektar.
326
00:34:03,738 --> 00:34:07,085
Mo�e �ak i da lebdi dok pije.
327
00:34:15,748 --> 00:34:18,721
Zna�i, preklapanjem
svoja dva para krila,
328
00:34:18,975 --> 00:34:22,985
leptiri i moljci su postali
veoma sposobni leta�i.
329
00:34:23,244 --> 00:34:26,461
Ali, postoji jedna grupa lete�ih
insekata koja je promenila
330
00:34:27,109 --> 00:34:31,244
zadnji par krila u ne�to
prili�no druga�ije.
331
00:34:31,350 --> 00:34:37,340
Ne�to �to im omogu�uje da izvode
najneobi�niju vazdu�nu gimnastiku.
332
00:34:47,103 --> 00:34:51,858
Zbog poslednjeg poglavlja u na�oj pri�i
o lete�im insektima, vra�am se u London.
333
00:34:53,136 --> 00:34:57,988
Urbana d�ungla i njeni stanovnici
ljudi, pru�aju obilje skloni�ta i hrane
334
00:34:58,560 --> 00:35:02,627
za posebno prilagodljivu
i brojnu vrstu insekta.
335
00:35:05,287 --> 00:35:08,219
Hvala puno, hvala.
336
00:35:09,908 --> 00:35:13,273
Primamljiv obrok kao �to je
ovaj, prili�no sam siguran,
337
00:35:13,498 --> 00:35:18,404
uskoro �e privu�i lete�eg gosta,
i to jednog od najneobi�nijih
338
00:35:18,637 --> 00:35:21,664
od svih insekata pilota.
339
00:35:23,664 --> 00:35:26,630
Naravno da je to muva.
340
00:35:26,907 --> 00:35:31,281
Konkretno ova vrsta, muva zunzara,
pojavljuje se �irom sveta.
341
00:35:31,788 --> 00:35:37,463
A njeni preci su zujali okolo
pre najmanje 250 miliona godina.
342
00:35:40,733 --> 00:35:45,000
Muve su toliko �este da ih
tretiramo kao iritantne �teto�ine,
343
00:35:45,574 --> 00:35:49,366
ali njihove leta�ke sposobnosti
su stvarno izvanredne.
344
00:35:49,658 --> 00:35:53,817
Pogledajte �ta se de�ava ako
poku�am da ovu udarim jelovnikom.
345
00:35:58,701 --> 00:36:04,834
Ako usporimo akciju 40 puta, mo�emo
videti kako su �udesno muve hitre.
346
00:36:09,643 --> 00:36:13,969
Pobegla je dok
sam trepnuo okom.
347
00:36:16,290 --> 00:36:20,930
Sposobnost da se uvr�u i okre�u pri takvim
brzinama i tako izbegavaju neprijatelje,
348
00:36:21,281 --> 00:36:24,509
u�inila ih je tako uspe�nim
na globalnom nivou.
349
00:36:31,548 --> 00:36:34,528
One su borbeni mlaznjaci
u svetu insekata,
350
00:36:34,681 --> 00:36:38,363
i ne duguju svoje manevarske
sposobnosti obliku svojih krila,
351
00:36:38,534 --> 00:36:45,072
ni snazi svojih mi�i�a, nego paru
visoko naprednih leta�kih senzora.
352
00:36:47,427 --> 00:36:52,146
Muva ima svoju verziju
pilotske instrument table.
353
00:36:55,083 --> 00:37:00,179
Ona joj pru�a stalno a�uriranje
brzine, visine i smera kretanja.
354
00:37:05,535 --> 00:37:08,550
Muva prikuplja te leta�ke
podatke pomo�u o�iju,
355
00:37:09,606 --> 00:37:12,682
a one su me�u najboljima u poslu.
356
00:37:14,063 --> 00:37:19,148
Mogu da obrade vizuelne informacije
10 puta br�e od na�ih o�iju.
357
00:37:20,789 --> 00:37:24,183
Ali u manevrima pri velikoj
brzini, �ak se i muvine o�i
358
00:37:24,218 --> 00:37:28,146
mu�e sa jednim va�nim
delom leta�kih podataka.
359
00:37:29,803 --> 00:37:33,714
Uglom tela u vazduhu,
i na�inom na koji se menja.
360
00:37:34,027 --> 00:37:38,971
To je informacija koju bi
�ovek pilot dobio od �iroskopa.
361
00:37:41,776 --> 00:37:46,493
A to je presudno ako �elite
da izvedete ovako ne�to.
362
00:37:55,013 --> 00:37:58,902
Sre�om, o�i nisu jedine
koje navode muve.
363
00:37:59,744 --> 00:38:04,466
One tako�e imaju i drugi,
�ak i jo� izvanredniji par senzora.
364
00:38:04,841 --> 00:38:09,434
Onaj koji je izveden od
originalnog �etvorokrilnog dizajna.
365
00:38:13,258 --> 00:38:16,564
Muva ima samo jedan par krila.
366
00:38:20,285 --> 00:38:23,668
Stra�nji par je
promenjen u ne�to drugo.
367
00:38:24,785 --> 00:38:28,595
Mali �tapi�asti dodatak
poznat kao halter.
368
00:38:30,317 --> 00:38:34,661
Ovaj iznena�uju�e sofisticirani
organ obave�tava muvu o promeni
369
00:38:34,821 --> 00:38:37,953
pozicije tela u vazduhu.
370
00:38:40,115 --> 00:38:43,764
Kada muva poleti, svaki halter
po�inje da ma�e gore-dole,
371
00:38:44,001 --> 00:38:47,325
i to tako brzo,
da odmah postane nevidljiv.
372
00:38:50,848 --> 00:38:56,082
Ali usporeno, mo�emo videti da se
nji�e napred-nazad kao klatno.
373
00:38:58,159 --> 00:39:00,721
Da bi shvatili kako halteri rade,
374
00:39:00,821 --> 00:39:04,089
moramo pratiti njegovo
kretanje u letu.
375
00:39:07,436 --> 00:39:11,689
Ote�ani vrh haltera se na
neki na�in kre�e lu�no,
376
00:39:12,298 --> 00:39:16,766
tako da ostaje na istoj
putanji njihanja kao i krila.
377
00:39:18,210 --> 00:39:21,180
Ugao izme�u haltera
i tela se menja,
378
00:39:21,454 --> 00:39:23,786
pa je osnova nategnuta.
379
00:39:24,134 --> 00:39:27,852
To pali senzore koji
registruju okretanje.
380
00:39:32,745 --> 00:39:38,203
Muva onda mo�e da prilagodi zamah krila
da bi ispravila bilo kakvu nestabilnost.
381
00:39:41,586 --> 00:39:45,278
Nova studija o drugoj
upotrebi halter signala
382
00:39:45,619 --> 00:39:48,783
de�ava se u Londonskom
Kraljevskom Koled�u.
383
00:39:52,560 --> 00:39:57,106
U odeljenju za bioin�injering,
stru�njaci prou�avaju zunzare
384
00:39:57,501 --> 00:40:01,137
da bi videli da li prirodni leta�ki
mehanizmi mogu pobolj�ati performanse
385
00:40:01,778 --> 00:40:04,815
letelica koje je napravio
�ovek, kao �to je ovaj dron.
386
00:40:07,857 --> 00:40:13,002
Muve su neverovatno pokretne,
i ako pogledate njihove performanse,
387
00:40:13,565 --> 00:40:17,182
kada jedna juri drugu,
te�ko da se
388
00:40:17,265 --> 00:40:21,168
bilo koja druga �ivotinja mo�e porediti
sa takvim aerodinami�nim performansama.
389
00:40:21,596 --> 00:40:25,677
Holger je osmislio eksperiment
kojim istra�uje intrigantnu vezu
390
00:40:26,250 --> 00:40:31,533
izme�u haltera i drugog klju�nog
leta�kog senzora, njenih o�iju.
391
00:40:37,679 --> 00:40:42,382
Mali motor simulira niz
brzih okreta u vazduhu.
392
00:40:43,841 --> 00:40:47,517
Na�in na koji muva reaguje,
snima se specijalnim kamerama
393
00:40:47,949 --> 00:40:50,982
koje mogu da ponove
akciju usporeno.
394
00:40:53,961 --> 00:40:58,738
Kao �to mo�ete videti ako pogledate
izbliza, glava muve odr�ava nivo,
395
00:40:59,556 --> 00:41:02,859
telo se rotira, a da bi
zadr�ale nivo gledanja
396
00:41:02,894 --> 00:41:05,976
moraju da rotiraju glavu
u suprotnom pravcu.
397
00:41:07,099 --> 00:41:11,598
Dr�anje nivoa o�iju je presudno za
skupljanje ta�nih leta�kih informacija.
398
00:41:12,010 --> 00:41:16,835
A halteri su prepoznati kao krucijalni
senzori koji to �ine mogu�im.
399
00:41:17,643 --> 00:41:22,803
Sam vizuelni sistem bi bio prespor,
pa tu, zapravo, nastupaju halteri.
400
00:41:23,172 --> 00:41:26,740
Halteri su ekstremno brzi
u smislu njihovog odziva,
401
00:41:27,181 --> 00:41:33,161
i oni odmah �alju signale, koji se onda
dalje �alju slede�em motoru u sistemu,
402
00:41:33,560 --> 00:41:36,672
ka motoru letenja,
oni su prvi
403
00:41:37,123 --> 00:41:40,824
koji kompenzuju bilo kakav
poreme�aj, a ako se to desi,
404
00:41:41,307 --> 00:41:46,211
vizuelni sistem je savr�eno
sposoban da se izbori sa ostalim.
405
00:41:49,648 --> 00:41:55,096
Zna�i, muve su izgubile par krila, ali
su dobile neobi�an novi leta�ki senzor
406
00:41:55,405 --> 00:41:59,251
koji ih je na�inio najnaprednijim
leta�ima u svetu insekata.
407
00:42:05,982 --> 00:42:11,774
Letenje je omogu�ilo insektima da postanu
�udesno uspe�ni na globalnom nivou.
408
00:42:12,610 --> 00:42:15,328
Postoji dvostruko
vi�e vrsta insekata,
409
00:42:15,363 --> 00:42:18,851
nego svih ostalih vrsta
�ivotinja zajedno.
410
00:42:19,436 --> 00:42:26,221
Ovo je neverovatna pri�a o evoluciji koja
se �iri na preko 320 miliona godina.
411
00:42:27,525 --> 00:42:31,058
Od prvih stvorenja sa 4
krila koja su iza�la iz vode,
412
00:42:32,122 --> 00:42:36,782
do oklopnih buba koje su
kolonizovale kopno daleko od vode.
413
00:42:39,068 --> 00:42:42,580
Od leptira sa svojim
ogromnim raznobojnim krilima.
414
00:42:44,781 --> 00:42:49,176
Do zapanjuju�e
ve�tih pilota muva.
415
00:42:50,862 --> 00:42:55,633
Ali, ve�tina mo�da nije dovoljna,
ponekad se ra�una �ista veli�ina.
416
00:42:56,305 --> 00:43:01,096
Insekti su imali nebo samo za
sebe oko 100 miliona godina,
417
00:43:01,787 --> 00:43:06,814
ali se onda pojavila nova grupa
�ivotinja, koje su mogle da odrastu ve�e,
418
00:43:07,378 --> 00:43:12,804
i one �e podi�i tehniku
letenja na jo� ve�i nivo.
419
00:43:15,297 --> 00:43:18,240
Dok se na�e putovanje kroz
vreme nastavlja, nailazimo
420
00:43:18,275 --> 00:43:23,139
na neobi�ne pionire novog
talasa ve�ih leta�a.
421
00:43:26,026 --> 00:43:29,132
�udovi�ne krilate reptile.
422
00:43:31,743 --> 00:43:37,492
�udne pernate dinosauruse, �ije
zala�enje u vazduh je dovelo do ptica.
423
00:43:40,727 --> 00:43:44,783
I grupu sisara koji
su osvojili mrklu no�.
424
00:43:46,465 --> 00:43:49,610
�i�mi�e.
425
00:43:50,931 --> 00:43:54,508
Kraj prve epizode.
426
00:43:55,469 --> 00:44:01,506
Prevod: �ile
427
00:44:04,506 --> 00:44:08,506
Preuzeto sa www.titlovi.com
39248
Can't find what you're looking for?
Get subtitles in any language from opensubtitles.com, and translate them here.
Afrikaans
Albanian
Amharic
Arabic
Armenian
Azerbaijani
Basque
Belarusian
Bengali
Bosnian
Bulgarian
Catalan
Cebuano
Chichewa
Chinese (Simplified)
Chinese (Traditional)
Corsican
Czech
Danish
Dutch
English
Esperanto
Estonian
Finnish
French
Frisian
Galician
Georgian
German
Gujarati
Haitian Creole
Hawaiian
Icelandic
Irish
Italian
Japanese
Kazakh
Khmer
Korean
Kurdish (Kurmanji)
Kyrgyz
Lao
Latvian
Lithuanian
Luxembourgish
Malagasy
Malay
Maltese
Maori
Mongolian
Myanmar (Burmese)
Nepali
Norwegian
Pashto
Polish
Portuguese
Romanian
Russian
Samoan
Serbian
Sesotho
Shona
Sinhala
Slovak
Slovenian
Somali
Swahili
Swedish
Tajik
Thai
Turkish
Ukrainian
Urdu
Uzbek
Vietnamese
