All language subtitles for tesyorain.perception72ray.Ganool.com

Ekrandaki g�r�nt�ye dikkatli bak�n.

Sizce gri b�l�mlerden hangisi daha koyu?
Yukar�daki mi a�a��daki mi?

E�er herhangi birini se�tiyseniz,
yan�ld�n�z.

�ster inan�n ister inanmay�n,
ikisi de ayn� renk.

Bu program alg�lama
ve beyniniz hakk�nda.

G�recekleriniz,
duyular�n�z� alt �st edecek.

E�er yapaca��m�z testleri siz de
yaparsan�z, var olmayan �eyler g�receksiniz.

Aman tanr�m! Olamaz!

Beyninizi �a�k�na �evirecek
sesler duyacak,

Ba, ba.

ve kelimelerle tarifi imkans�z
benzersiz hisler tadacaks�n�z.

Dikkatlice dinleyin ve
�ok yak�ndan takip edin.

BEYN�N�Z� TEST ED�N
ALGI
�eviri ve Altyaz�: SheKO
shekodis@gmail.com

Beyniniz kafatas�n�z�n i�inde
d�nyadan soyutlanm��t�r.

Etraf�n�zda neler olup bitti�ini
duyular�n�z�n verdi�i ipu�lar� ile alg�lar.

Ancak beyniniz duyular�n�zdan
gelen s�n�rl� bilgi ile

g�venilir bir ger�ek�ili�i
nas�l olu�turabilir?

Bu programda, nas�l oldu�unu bildi�iniz
halde kanmaktan yine de kurtulamayaca��n�z

bir dizi yan�lsamaya tan�k olacaks�n�z.

Aman tanr�m!

�lk �nce �u gri kutularla ba�layal�m.

�nanmas� zor olabilir ancak,
bu iki kutu da grinin tamamen ayn� tonu.

Deneysel n�rolog Beau Lotto,
beynin devaml� olarak

g�rd�kleri taraf�ndan
ni�in aldat�ld���n� anlat�yor.

Yan�lsamalar bize, d�nyay�
oldu�u gibi de�il de,

ba�ka bir �ey gibi
g�rd���m�z� anlat�r.

Asl�nda d�nyan�n g�rmesi i�imize
yarayan alg�lamalar�n� yarat�r�z.

Ve bu i�e yarar alg�lama, ger�ekte
varolan�n ayn�s� olmak zorunda de�ildir.

Hadi buraya gelin, bir test yapaca��z.

Beau bir grup g�n�ll�ye, bu iki kutunun da
grinin ayn� tonu oldu�unu kan�tlayacak.

Sabah ilk g�z�n�z� a�t���n�zda,
d�nyay� ger�ekten de

oldu�u gibi mi g�rd���n�z�
d���n�yorsunuz?

Bence evet. G�rmek inanmakt�r.

G�zl���m� tak�p takmad���ma ba�l�. Evet

Bence �yle.

Neden olmas�n ki?

Peki. �u k�be bak�n.

Size bu iki y�zeyin de
tamamen ayn� renk oldu�unu s�ylesem

bana inan�r m�yd�n�z?

Ben inanmazd�m.

Tamam, buraya gelin.

G�n�ll�ler kendileri
test edebilsinler diye,

Beau gri bir numuneyi y�zeylerin
birine daha �nceden yap��t�rm��t�.

Bu yuvarla�� al ve yukar� yerle�tir.

Aman tanr�m, olamaz!

Bir daha denemek istiyorum.

Bu ��lg�nca!

Akla ziyan bir�ey!

�nanmas� zor, de�il mi?

Bu il�zyona tekrar bakal�m.

Bir elinizle
resmin bu b�lgesini kapat�n.

Hala g�remediyseniz,
sizin i�in o b�lgeyi karartal�m.

Farkl�, ayn�.

Bu adama kafay� yedirir.

Neler oluyor?

S�yleyin.

Y�zeyi de�i�tiriyor muyuz?

De�i�en nedir?

Bizim alg�m�z.

Alg�m�z de�i�iyor, de�il mi?
Ama niye? Soru bu i�te.

E�er bunu anlayabilirsek,
beynin nas�l �al��t���n� ��zebiliriz.

Peki, nas�l olur da,
grinin iki �ok farkl� tonu

gibi g�r�nen renkler
asl�nda tamamen ayn� olur?

Bu, beynin g�rd��� ile ilgili karar vermek
i�in g�lgeleri nas�l kulland���yla ilgili.

Bu nesneye bir g�z at�n.
G�rd���n�z anda ne oldu�unu bilirsiniz.

Peki ama, ne oldu�unu ve
konumunu nas�l biliyorsunuz?

Bu nesneden yans�yan ���k g�zleriniz
taraf�ndan bir elektrik sinyaline �evirilir

ve optik sinir ad� verilen bir yol ile
beyninizin arka b�l�m�ne g�nderilir.

Siz nesneyi tan�mlamaya �al���rken,
G�rsel Korteks b�lgesinden ba�layarak,

g�r�nt� t�m beyninizde depolanm��
hat�ralardaki bilgilerle kar��la�t�r�l�r

Nesnenin ne oldu�una
karar verdikten sonra,

beyniniz onun konumuna
karar vermek zorundad�r.

Bunu yapman�n en g�venilir yollar�ndan
biri, g�lgeyi kullanmakt�r.

Basketbol topuna tekrar bak�n.

Topu sahaya koyal�m
ve �apraz �ekilde hareket ettirelim.

�imdi de g�lge ekleyelim.

Top hala ayn� �ekilde mi hareket ediyor?

Peki, g�lgenin
yerini de�i�tirirsek ne olur?

Sizce beyni kand�r�p, topun daha farkl�
hareket ediyor oldu�una inand�rabilir miyiz?

�imdi de top y�kselip
al�al�yormu� gibi g�r�n�yor.

Hadi g�lgeyle biraz daha oynayal�m.

�imdi de top z�pl�yor gibi g�r�n�yor.

Bir tek do�al ���k
kayna��n�n oldu�u bir d�nyada,

beyniniz nesnelerin uzaydaki
hareket �eklini anlamak i�in

g�lgelere neredeyse kesin olarak
g�venebilece�ini ��renmi�tir.

Genellikle de bu i�e yarad�....�imdiye dek

Beyniniz d�nya alg�lamas�n� olu�turmak
i�in ge�mi� tecr�belerinden faydalan�yor.

Beyin bu resme bak�yor ve bu y�zey g�lgede diyor.

Bu y�zey ger�ekten g�lgede olsa ve
g�zlerinize ayd�nl�kta gibi

g�r�nen di�er y�zeyle ayn� miktarda
����� yans�t�yor olsayd�,

daha yans�t�c� olmas� gerekirdi.

O y�zeye �arpan daha az ���k var ama
g�zlerimize yans�yan ayn� miktar, de�il mi?

B�ylece buray� daha a��k renk g�r�yorsunuz.

�unu biraz basitle�tirelim.

Beau'nun buraya boyad���
renk ge�i�leri ve g�lgeler

beyninize yukar�n�n daha �ok
���k alan bir y�zey oldu�unu

alt taraf�n ise zay�f ���k alan beyaz
bir y�zey oldu�u ipucunu veriyor.

G�lgelerle ilgili tecr�beleriniz y�z�nden
bu ipu�lar� beyninize g�venilir geliyor.

Ancak anlamaya ba�l�yoruz ki, g�lgeler
yalan s�yleyebilir ve s�k s�k yaparlar da.

Y�z�me y�nelmi� iki beyaz ���k
kayna�� olmas�ndan dolay�,

arkamda gri g�r�nen iki g�lge var.

E�er mor bir filte eklersek,

bakal�m g�rd���n�z renklere ne oluyor.

G�lge art�k gri de�il, ye�il g�r�n�yor.

Soru �u; ye�il ���k nereden geliyor?

Asl�nda ye�il ���k yok. G�lge gri
ama ye�il g�r�n�yor. Neden?

Tek sebebi onu �evreleyen renk.
Her�ey duruma g�re de�i�ir.

Bu yan�lsama, g�lge sayesinde
bize g�steriyor ki,

d�nya hakk�ndaki en �nemli
bilgi kaynaklar�m�zdan biri,

yani renk, kusurlu olabilir.

I��k ger�ek d�nyada varolan
bir �eydir. Fiziksel bir �ey.

Bizim alg�lama ve
g�rme becerimiz ���kla ba�lar.

Ancak fiziksel d�nyada renk yoktur.

Renk, beynin yaratt��� bir �eydir.

Asl�nda t�m alg�lamalar�m�z
beyinde olu�turulur.

G�rd���m�z hi� bir �ey
d�nyada var de�ildir.

T�m sezgilerimize ayk�r� gibi
g�r�nse de, renk bunu kan�tl�yor.

��te, rengin zihninizde olu�tu�una
sizi ikna edecek bir ba�ka il�zyon.

G�z aldanmas�n�n, g�nl�k
hayattaki alg�lamalar�n�zdan

farkl� olmad���n� g�stermek i�in
bu k�b� haz�rlad�k.

Bu iki y�zey �ok farkl� g�r�n�yor.

Yukar�daki kare,
koyu kahverengi g�r�n�yor.

Bu yandaki kare ise,
parlak turuncu g�r�n�yor.

Peki, siz ne d���n�yorsunuz?

Bu iki kare ayn� m� yoksa
tamamen farkl� renklerde mi?

Bu y�zey di�er y�zeyin tamamen ayn�s�.

Bunu da, bu kareyi buradan ��kart�p,
yukar�ya koyarak ispat edebilirim.

�kisinin fiziksel olarak tamamen
ayn� oldu�unu �imdi g�rebilirsiniz.

G�lgede gibi g�r�nen b�lgeye
geri koydu�umda

tekrar parlak turuncu g�r�n�yor. Neden?

Belki �a��racaks�n�z ama bu k�p
bir yan�lsama.

Burada g�lge yok.

Bu y�zey g�lgeyle olan
ge�mi� tecr�belerinizle uyumlu

b�ylece beyniniz bu y�zeyi, olmad���
halde, g�lgede gibi yorumluyor,

ancak ba�ka �ekilde g�rme �ans�n�z yok.

Fark�nda olmayabilirsiniz ancak,
rengi beyniniz d�nyaya uyguluyor

�����n bu �zelli�i bize baz�
faydalar sa�l�yor;

�rne�in sahili denizden ya da ay�y� a�a�tan
ay�rdedebilmek gibi.

Peki, e�er g�lge ve renk ger�ekte ne
oldu�unu anlatmakta kusurlu g�stergeler ise

d�nyada olup biteni ��zmek i�in beyniniz
ba�ka hangi ara�lar� kullan�r?

��te size basit bir soru.

Bu toplardan hangisi daha b�y�kt�r?

Futbol topu daha b�y�k g�r�n�yor, de�il mi?

Ama bu yanl��.

Asl�nda golf topu �ok daha b�y�k.

Bu g�z yan�lmas� sizi �artt� m�?

Nas�l olur da golf topu futbol topundan
daha b�y�k olabilir?

Biraz ilave bilgi verelim.

Bu ucuz bir numara.

Problemi ��zmek i�in beyninize
gerek duydu�u bilgiler verilmemi�ti.

Renk ve g�lge vard�, ama

perspektif �izgileri ekledikten
sonra durum netle�ti.

Bas Rokers, Madison Wisconsin
�niversitesi'nde d�nyam�z� anlayabilmek

i�in beynimizin derinlik ve perspektifi

nas�l kulland���n�
ara�t�ran bir bilimadam�.

�ki g�z�m�z var ve bu g�zler arac�l���yla
gelen bilgi beyin taraf�ndan i�lenip

ve bir �ekilde g�rsel bir
d�nya alg�s� sa�lar.

Bize nesnelerin bizden ne kadar
uzakta oldu�unu ya da h�zlar�n� s�yler.

Los Angeles'teki bu raylarda

Rokers, beynin g�zlerden
edindi�i iki boyutlu bilgiyi

nas�l �� boyutlu ger�ekli�e
�evirdi�inin bir �rne�ini g�sterecek.

Derinli�e dair bir�ok g�sterge vard�r

ve beynimiz bunlar� bir araya
getirmeye �al���r.

Perspektif olarak paralel �izgiler

sonunda ufukta birle�ir ve yok olurlar.

Aynen gri kutularda

ya da Rubik yan�lsamas�nda oldu�u gibi,

beyniniz ge�mi� tecr�besine dayanarak

nesnelerin konumuna karar verir.

Oturdu�unuz odada etraf�n�za bak�n.

Duvarlar�n tavanla ya da e�ik kenar�

ve pencerelerle birle�ti�i
�izgilere bak�n.

�imdi tekrar ekrana bak�n.

G�rsel korteks vas�tas�yla

beyniniz bu �izgilerde
g�rd��� tan�d�k �ablonlar�,

kestirme olarak kullan�p etraf�n�zdaki
alan�n haritas�n� ��kar�r.

Beyniniz bunu
�yle verimli �ekilde yapar ki,

�evrenizin �zellikleri hakk�nda s�k�a
do�ru olmayan varsay�mlarda bulunur.

Bas Rokers bunu kan�tlamak i�in
bir deney haz�rlad�.

Bu �ubuklara bak�n.
Tamamen ayn� boyuttalar.

�imdi tekrar bak�n. Biri di�erinden
daha uzun g�r�n�yor mu?

E�er �stteki daha uzun g�r�n�yorsa,

bunun sebebi beyninizin �stteki
�ubu�un tren raylar� �zerinde

daha uza�a yerle�tirildi�i
varsay�m� yapmas�d�r.

�stteki �ubuk ger�ekten de
daha uza�a yerle�tirilmi� olsayd�

�u anda oldu�undan �ok daha
b�y�k boyutta olmal�yd�.

Yani, beyniniz durumu kendine g�re
a��r� bi�imde d�zetmeye �al���yor.

��te size ba�ka bir g�z yan�lmas�.
Dikkatli bak�n

Hangi masa daha ince ve daha uzun?
Sa�daki mi, soldaki mi?

Asl�nda ikisi de tamamen ayn�.

Ancak ileri do�ru uzuyor
g�r�nen bu dikey �izgiler

beyninizin yatay �izgilere k�yasla daha uzun
oldu�u hissine kap�lmas�na sebep oluyor.

Perspektif g�stergeleri beyniniz
taraf�ndan �yle verimli �ekilde i�lenir ki

siz neredeyse hi� d���nmezsiniz bile.

Ancak, nesnelerin hareket edebildi�i

3 boyutlu bir d�nyay� g�rmek i�in
bunun kritik bir �nemi vard�r.

Nesnelerin hareketini belirleyebilmek
beyninizin en �nemli bcerilerinden biridir.

Nesnelerin size do�ru mu
sizden uza�a m�

hareket etti�ini ya da
h�z ve y�n�n� saptamak

ya�am ve �l�m aras�ndaki
ince �izgiyi belirleyebilir.

Peki, beyniniz tek tek hareketleri
nas�l oluyor da

kesintisiz bir hareket ger�ekli�i
olarak bir araya getiriyor?

Bu g�z yan�lmas�yla ba�layal�m.

�eklin ortas�ndaki X
i�aretine dikkatle bak�n.

Dairesel rotada hareket eden
ye�il noktay� g�r�yor musunuz?

�imdi o ye�il noktay�
g�zlerinizle takip etmeye �al���n

ancak ye�il bir nokta asl�nda yok.

Bu yan�lsama, beyninizin, etraf�n�zda

hareket alg�s�n� nas�l olu�turdu�unu
anlamaya yard�mc� oluyor.

��te beyniniz b�yle yap�yor.

Siz X'i izlerken
G�rsel Korteks'inizdeki n�ronlar

bakt���n�z resmi bir andan
di�erine kar��la�t�r�yor.

�zel n�ronlar resimler aras�nda
nesnenin konum de�i�imini

takip ederek hareket
ediyor olarak alg�laman�z� sa�l�yor.

Hareket dairesai testinde eksik
nokta bir izresim b�rak�yor.

Bu izresim yana kayd�k�a, beyniniz hareket
oldu�una karar verdi�i bir �ablon g�r�yor

ve b�ylece kareleri u� uca ekleyerek
hareket eden ye�il bir nokta g�r�yor.

Fark�nda de�ilsiniz ama beyniniz
herg�n yan�lsamalarla u�ra��yor,

asl�nda bunlardan biri de
�u anda tam da ekran�n�zda.

Filmler bir �ok sabit kareden olu�ur,

ancak bu kareler birbirini
�ok h�zl� �ekilde takip eder

b�ylece beyniniz bunun hareket eden bir �ey
taraf�ndan olu�turuldu�unu farzeder.

Beyniniz, �evrenizde tehlike
olup olmad���na dair

bir g�sterge olarak s�rekli
hareket analizi yapar.

Ama �zel bir hareket tipindeki
bir�ok bilgiyi okumaya

dair de kapasitesi �st d�zeydedir;
insan hareketi

�u noktalara bak�n. B�y�k ihtimalle
iki insan�n sil�etini g�rebilirsiniz.

Peki ne yapt�klar�n�
s�yleyebilir misiniz?

Tart���yorlar dediyseniz,
do�ru tahmin ettiniz.

Beyniniz nas�l oldu da
basit bir grup noktadan

b�ylesine karma��k bir
hareketi tan�mlayabildi?

�nsan beyni biyolojik hareketi
tan�yacak �ekilde yap�lanm���t�r.

bu sadece insan de�il, hayvan ya da ya�ayan
herhangi bir �eyin hareketi olabilir.

Beynin �yle baz� �zel b�l�mleri
vard�r ki, bilin�li beynimiz

daha fark�na bile varmadan �nce hareketi
analiz etmek �zere yap�lanm��t�r.

John Crawford California �niversitesi'nde
Dans ve G�rsel Sanatlar profes�r�.

Bug�n Hareket Yakalama st�dyosundaki
iki akt�rle, sadece noktalar� kullanarak,

beynin hareketi ��z�mleme becerisinin ne
d�zeyde oldu�unu anlama �zerine �al���yor.

Bu g�r�nt�leri olu�turmak i�in akt�rlerin
eklemlerine yerle�tirilen i�aretler

odadaki kameralar taraf�ndan
takip edilecek.

Hareket Yakalama, bu hareket eden nokta
alanlar�n�, yani nokta bulutlar�n� olu�turur.

Bu nokta bulutlar�n�
al��t���m�z �ekilde izledi�imizde

insan beyninin hareketin detaylar�n�
yakalamas� �a��rt�c� �ekilde kolayd�r.

Crawford akt�rlere
baz� hareketler yapt�r�yor.

Bakal�m ne yapt�klar�n�
tahmin edebilecek misiniz?

Her hareketten sonra,
ger�ekte ne yapt�klar�n� g�recek

ve tahmininizin do�rulu�unu
anlayacaks�n�z.

Ka� tanesini do�ru tahmin ettiniz?

Son bir �izgi testi daha yapal�m.

Akt�rler �imdi ne yap�yorlar?

Bu, anlamas� biraz
zor bir hareket olabilir.

Tabii ki, bize en a�ina gelen hareketleri
tan�mlamak en iyi oldu�umuz k�s�m.

Ara�t�rmalar g�steriyor ki,
e�er basketbol oynam��

ya da eskrim yapm��san�z, bu �zel hareketleri
daha do�ru tan�mlayabilmi�sinizdir.

Hareket olduk�a g��l� bir ileti�im arac�d�r.

Hareket Yakalama
sistemlerini kullanarak,

bu hareketlerde, duygu ya da ifade
bi�iminde reaksiyon vermemize

sebep olan, bu kadar g��l�
ne oldu�unu anlamaya �al���yoruz.

Peki beynimizde,
bir grup noktaya �zel bir

anlam y�klememizi sa�layacak
neler olup bitiyor?

Bunu cevaplamaya yard�mc� olmas�
i�in bir sahne canland�raca��z.

Bunu dikkatlice izleyin.

D�n ak�amki adam kimdi?

Ciddi misin? K�skan�l�k m� seziyorum?
Adam sadece tuvaletin yerini soruyordu.

Pek �yle g�r�nm�yordu. Ahh!

Aman Tanr�m!

Buna tekrar bakal�m.

Ciddi misin? K�skan�l�k m� seziyorum?
Adam sadece tuvaletin yerini soruyordu.

Pek �yle g�r�nm�yordu. Ahh!

�ok ac�m�� gibi g�r�nd� m�?

Peki nas�l hissettiniz?

B�y�k ihtimalle, sadece izleyerek
bir ac� hissi ya�ad�n�z.

�nsan do�as�n�n b�y�k gizemlerinden biri
neden izleyici olmay� sevdi�imizdir.

�yle g�r�n�yor ki,
bunun sebeplerinden biri

bir ba�kas�n�n bir �eyler
yapt���n� izlerken,

beynimizin bizim izledi�imizi
d���nmemesidir.

Beynimiz, yap�lan �eyi bizim
yapt���m�za inan�r.

Jonah Lehrer, Wired dergisinde
bilim yazar� ve yard�mc� edit�r.

�lgi alanlar�ndan biri Ayna N�ronlar�.

Ayna N�ronlar�, n�ronlar
aras�nda komik bir kategori,

onlar y�z�nden, sizi ne zaman g�lerken
g�rsem, beynimde bir b�lge ���ldar

Sizi ne zaman z�plarken,
basket atarken g�rsem,

sanki ben yap�yormu�um gibi
beynimde bir b�lge ���ldar.

�lave ara�t�rmalara muhta� olmakla
birlikte, nokta testini bu kadar

kolayca ��z�mleyebilmenize ve ba�kas�
yaraland���nda ac� hissi ya�aman�za

sebep olan �eylerden birinin
ayna n�ronlar� oldu�una inan�l�yor.

Beyniniz ba�kalar�n�n ya�ad�klar�n�
aynalamakta o kadar iyidir ki,

cans�z nesnelerden bile duygu
�ekecek �ekilde kand�r�labilir.

Bunun nas�l i�ledi�ini g�stermek i�in Jonah
klasik bir psikoloji deneyini yineleyecek.

Plastik el yan�lsamas�, beyne
oynanan komik bir oyun.

Bu oyunda insanlar� plastik kolun kendi
kollar� oldu�una inand�rabiliyorsunuz.

Jonah, Venice Sahilinde haz�rlad��� bu
standda, g�n�ll�lerin kendilerine ait olmayan

bir elin hissini aynen ya�ay�p
ya�amayacaklar�n� test edecek.

Plastik el deneyine ho� geldiniz.

Sol elinizi buraya, sa� elinizi de
buraya koyman�z� rica ediyorum.

Jonah kat�l�mc�lar�n sa� ellerini bir
paravan arkas�na saklamalar�n� istiyor

Bunu ger�ek elinizmi� gibi
buraya �rtebilir miyim?

bu arada plastik eli
�nlerindeki masaya yerle�tiriyor.

Sadece bu ele bak�n.

Jonah sahte ve ger�ek ele ayn� anda f�r�ay�
s�rerek kat�l�mc�y� ko�ulland�r�yor.

Bu �ekilde beynin sahte kolla
ba�lant� kurmas�na yard�mc� oluyor.

Sanki bunu benim elime yap�yormu�sun
gibi, ama o benim elim de�il.

Kendi elim di�er tarafta.
Bu biraz garip bir�ey.

Bu biraz garip.

Jonah art�k g�n�ll�n�n beyninin
yeni ele ba�lanmas�n� sa�lad���na g�re

art�k as�l s�rprizi ger�ekle�tirebilir.

Bu biraz �rk�t�c�yd�.

Aman tanr�m, o �eyle vurdu�unda,
elimi kaybedece�imi sand�m.

Bakal�m ka� ki�i daha bu
zihin oyununa kurban gitmi�.

Ben Jonah. L�tfen bu ele dikkatlice
bakmaya devam et.

Bu ��lg�ncayd�. Bu ��lg�ncayd�.

Aman. �ok korktum.

Korktun mu?

Kat�l�mc�lar�n yakla��k %10'unun sahte elle

zihinsel ba�lant� kuramam��
olmalar�na ra�men,

Elini ezmi�im gibi hissettin mi?

Hay�r.

bir�o�u ger�ek olmasa da
hayali bir ac� duydu.

Jonah bu insanlar�n zihinsel
beden haritalar�na s�zarak

bilgiyle yanl�� ba�lant� kurmalar�na
sebep oluyor.

Beynimizin yakla��k %30'u
g�rme duyusuna ay�r�lm��t�r.

Beyniniz, g�rd���n�zle
di�er duyular�n�z�n

size s�yledikleri aras�nda tercih
yapmak zorunda kald���nda, kesin olarak

g�zlerinize g�venir ve
s�k�a da yanl�� se�im yapar.

Bu aktrisi dikkatlice
izleyin ve dinleyin.

Hangi sesi ��kart�yor?

Hangisini s�yl�yor: "ba", "fa" ya da "ga"?

Anlayabilmek ni�in bu kadar zor oldu?

Bu aktrisin ne s�yledi�ini ��karabilecek misiniz?

"Ga"m�, "fa" m� yoksa "ba" m�?

�imdi de g�zlerinizi kapatarak dinleyin.

G�zleriniz kapal�yken
ses daha belirginle�ti mi?

Kelime "ba".

Peki, neden g�zlerinizi kapat�nca
duymak kolayla�t�?

Bu test McGurk Etkisi
denen olguyu ortaya koyuyor.

Video kayd� aktrisi
"ga" sesini s�ylerken g�sterirken,

videonun �st�ne �al�nan
ses kayd� "ba" sesini veriyor.

Aynen plastik el
numaras�nda oldu�u gibi,

beyniniz g�zlerin s�yledi�ine inan�yor ve
di�er duyular�n verdi�i bilgiyi de�i�tiriyor.

Beyniniz as�l duydu�unuz sesi de�i�tirerek,
"ba" d���nda hayali bir ses duyuyor.

Yani, aynen kulaklar�n�z gibi
g�zleriniz de pek g�venilir say�lmaz.

Tekrar g�zlerinizi kapat�p dinleyin.

Bu sesin, neyin sesi
olabilece�ini bulmaya �al���n.

Bir adam� tokatlayan bir kad�n m�?

Bir kayay� d�ven bir dalga m�?

G�zlerinizi a��n.

Asl�nda bu K�fte Ya�muru
adl� filmden bir sahne.

Duydu�unuz da iskeleye �arpan
�izburgerlerin ��kartt��� ses.

Ne cevap vermi� olursan�z olun,
do�ru olabilirdi.

Filmlerdeki sesler �o�unlukla ait
olduklar� nesneler taraf�ndan ��kar�lmazlar.

Bazen sesin ger�ek hali kula�a filmde
yap�lan kadar ger�ek�i gelmeyebilir.

Robin Harlan ve Sarah Monat-Jacobs
ses efektleri yarat�m sanat��lar�.

Filmler i�in �zel
ses efektleri yap�yorlar.

Titanic ve Mission Impossible serileri
dahil 200'�n �st�nde filmde �al��m��lar.

Hamburger ya�muru
sekans�n� yapaca��z.

Yapmak istedi�imiz �slakl�k etkisini
elde etmek, ��nk� hamburger ya��yor.

Sahneyle �slakl�k sesini birle�tirip
ger�ek�ili�e inand�rmak gerekiyor.

Tamam, �imdi. Haydi deneyelim.

Harika. Tekrar oynatmak ister misin?

Hamburger ya��yor.

S�r�ls�klam hamburger ya��yor.

Bence ses efekteri yarat�m�
biraz sihir gibi,

��nk� zihnimizi g�rd���m�z�n
do�rulu�una inand�rmaya �al��mal�y�z.

T�m do�al sesler; y�r�yen insanlar,

varilden u�arak ��kan ku�.

Ses st�dyosunda bu sesleri
yarat�p filme hayat veriyoruz.

Bu harikayd�.

Ses efekti yarat�m�, beynin seslere
�abucak bir anlam y�kledi�ini g�steriyor.

S�rekli kendi tecr�be
da�arc���n� ara�t�r�p

bu sesi neyin ��kard���n� tan�mlaman�za
yard�mc� olmaya �al���yor.

b�ylece ilginize de�er olup olmad���na
dair �abucak karar verebilirsiniz

Tamam, haz�r�z.

Robin ve Sarah beyninizin h�zla
alg�layabilece�i kalitede sesler �retiyorlar

siz de teredd�t edip,

"ger�ekten bir hamburger ya�murunun
sesi b�yle midir" diye d���nm�yorsunuz.

Art�k bu i�in nas�l y�r�d���n�
anlad���n�za g�re

bakal�m bu iki sesin neye ait
oldu�unu ��karabilecek misiniz?

G�zlerinizi kapat�n.
Bu sese ait bir g�rsellik hayal edin.

Bu anahtarlar�n� alan bir adam m�?
Bir at arabas� m�?

�imdi g�zlerinizi a��n.

Bantlanm�� eldiven ve tasma kullanarak,
heyecanl� bir k�pek sesi yap�yorlar.

��te bir tane daha.

Bu ses zihninizde hangi resmi canland�r�yor?
D��en bir a�a� m�? K�r�lan buz mu?

P�rasalar� k�rarak birisinin
boyun ��tlatma sesini yap�yorlar.

Ekranda g�rd���n�z �ey,
yani onun alg�lanmas�

eklemeyi se�ti�iniz sese
g�re de�i�tirilebilir.

��itme duyunuzdan ��phe etmeye ba�l�yor
olabilirsiniz, ama tela�a gerek yok.

Beyninizin sesi yorumlama
konusundaki esnekli�i

sadece etraf�n�zda olup biten hakk�nda
size yard�mc� olmak i�indir.

Bunu kan�tlamak i�in
bir yan�lsama daha g�sterelim.

Tekrar g�zlerinizi kapat�n
ve dikkatle dinleyin.

Nerede olabilece�inize dair,
zihninizde bir resim olu�turun

sonras�nda size bu seslerin nerede
kaydedilmi� oldu�unu s�yleyece�iz.

Peki, nerede oldu�unuzu d���n�yorsunuz?

Bu sesleri dinlemeye devam edin.

B�y�k ihtimal kendinizi burada, Paris'te bir
sokak kahvesinde otururken hayal ettiniz.

Hi� Fransa'ya gitmi� olmasan�z bile,

beyniniz bu seslerde �ok �zel
manalar bulabilecek yap�dad�r.

Peki beyniniz bunu nas�l yap�yor?

Josh McDermott, DJ'likten sonra New York
�niversitesinde bilimadaml���na ba�lam��.

Beynin ses ve m�zi�i nas�l
anlamland�rd���na dair �al��malar yap�yor.

��itme bir�ok farkl�
fonksiyona hizmet ediyor.

Arkam�zda ne oldu�unu g�rmesek bile,
ses yard�m�yla anlayabiliriz.

I��klar s�nd���nde ve hi�bir �ey g�remezken,
duyman�n de�eri paha bi�ilmezdir.

Baz� �zel durumlar var ki,

ses, bize ba�ka hi�bir �ekilde
edinemeyece�imiz bilgileri sa�lar.

Peki, beyniniz rastgele gibi g�r�nen
havadaki titre�imlere nas�l anlam y�kl�yor?

�lk �nce, ses i� kula��n�zdaki sinir u�lar�
taraf�ndan elektrik sinyallerine �evirilir.

Bu sinyaller beyninizin i�inden,

ba��n�z�n yan taraf�ndaki bu b�lgeye,
yani Duyma Korteks'ine g�nderilir.

Duyma Korteksiniz beyninizin
�evre b�lgeleriyle birlikte �al��arak

tan�d�k seslere benzeyen �ablonlar i�in
ham elektrik sinyallerini arar.

Benzersiz bir t�r ses var ki,

insan kula�� ��z�mlemede �ok iyi olacak
�ekilde evrimle�mi�tir; konu�ma.

Bu, McDermott'un bir grup g�n�ll�
ile test etmek istedi�i bir olgu.

Art arda tekrarlanan
iki hece duyacaks�n�z.

sadece sesi dinleyip ne duydu�unuzu

anlamaya �al��man�z� istiyoruz.

McDermott kat�l�mc�lara
bir ses dinletecek.

Siz de seste �zel bir �ey duyup
duymayaca��n�z� test edin.

Neye benziyor?

Bilim kurgu.

Konu�maya benziyor mu?

Birazc�k.

Peki, konu�man�n
normal halini dinleyelim.

B��a��yla kesti. B��a��yla kesti.

Bozuk versiyonda bu c�mleyi duydunuz mu?
Seyircilerin �o�u duymad�.

Beyninizin en ilgin� yanlar�ndan biri

g�r�lt�deki kelimeyi duyduktan sonra
duymuyor olman�z�n imkans�z olmas�d�r.

�imdi de komik versiyonu �alaca��z.

�imdi ses bir �eye benziyor mu?

Evet.

Beyninizdeki konu�ma merkezi bu sesleri
konu�ma olarak kaydetti

ve art�k ne zaman bozuk versiyonu
duysan�z aktive olacak.

Konu�ma insanlar i�in
�ok �nemli bir sinyaldir.

Bu y�zden beynimizin b�y�k b�l�m�

konu�may� anlamaya adanm��t�r,
��nk� ileti�im i�in kritik �nem ta��r.

Konu�man�n b�y�s� �zerinde �al��mak,
beynin lisan denen

yap�land�r�lm�� seslerden nas�l anlam
��kartt��� hakk�nda �nemli ipu�lar� verir.

Dr. Lera Boroditsky Stanford
�niversitesi'nde lisan�n d���nme bi�imimizi

nas�l �ekillendirdi�i hakk�nda
ara�t�rmalar yapan bir profes�r.

Lisan sihirli bir �ey ��nk�, sadece
a�z�m�z� hareket ettirip, nefes vererek

hava bas�nc� yarat�yor ve
ba�ka insanlar�n zihnine

belirli bir d���nceyi
yerle�tirebiliyoruz.

��yle �eyler s�yleyebilirim;

hayal etmek, yumurtlamak,
zebra, gergedana binmek

diferansiyel denklemleri ��zmek.

Sadece havada bas�n� dalgalar�
olu�turarak

zihninize bir fikir yerle�tirebilmek
asl�nda hayret verici bir �ey.

Lera'n�n ara�t�rmalar�na g�steriyor ki,

en verimli �ekilde ileti�im kurabilmemizi
sa�lamaya yard�mc� olmak i�in

beyin, kelimelerdeki harflerin anlam�n�
��z�mleme yolunda h�zl� bir evrim ge�irmi�.

��te bir �rnek.

Bu hangi harf?

E�er "A" dediyseniz, do�ru s�ylediniz.

Ama e�er "H" demi� olsayd�n�z,
yine do�ru s�ylemi� olacakt�n�z.

Tamamen ba�lamla ilgili.

Burada g�rd���n�z g�rsel olarak benzer

ancak �evrelendikleri ba�lam y�z�nden

biri "H" di�eri ise "A" olarak
g�r�nmesini sa�layan iki karakter.

Beyin, ne zaman mu�lak
bir �ey ile kar��la�sa,

sorunun en muhtemel ya da
makul ��z�m�n�n ne oldu�unu

anlamak i�in ba�ka bilgiler arar.

Beyninizin, g�rd���n�z�
basitle�tirerek anlamland�rmak i�in

bir s�r� stratejiden
olu�an bir sto�u var.

Lera size ve birka� g�n�ll�ye

beyninizin harfleri
kelimelere �evirirken

kulland��� ba�ka bir kestirme
yolu g�stermek i�in

bir park bank�nda
yeni bir deney haz�rl�yor.

L�tfen bu kart� okuyun.

The first half of February is
often the fastest freezing

and most frigid time of the year.

G�zel. �imdi, b�t�n "F"
harflerini sayar m�s�n�z l�tfen?

Siz de deneyin.

T�m "F" harflerini saymak i�in
10 saniyeniz var.

Sizin cevab�n�z ne?

Sekiz.

Yedi.

Sekiz.

Peki hangisi do�ru?

Yedi mi sekiz mi?

Bir daha bak�p yine deneyin.

Yine ayn� say�y� m� buldunuz?

Cevap tahmininizden daha y�ksek.

- Dokuz.
- Dokuz, �ok iyi.

�u ana dek do�ruyu bilen tek ki�i.

B�y�k ihtimalle
dokuzun alt�nda saym��t�n�z.

Hangisini g�zden
ka��rd���m� bilemiyorum.

E�er siz de dokuza ula�amad�ysan�z,
hangilerini g�zden ka��r�yorsunuz?

Tekrar �zerinden ge�ip
size yard�mc� olal�m.

Bir, iki, ��, d�rt, be�, alt�, yedi.

Peki di�er ikisini nerede?

Bir�ok ki�i "of"lardaki "F" harfini saymaz,
��nk� orada "F" de�il "V" olarak okunur.

Atlad���m oymu�.

Beyin, tan�d�k kelimeler olu�turmak
i�in harflerin sesiyle ilgili

ge�mi� deneyimlerini
kestirme olarak kullan�r.

"V" olarak okundu�u i�in,

c�mledeki baz� "F" harflerini
g�zden ka��r�p saymam�� olabilirsiniz.

Anlamaya ba�lad���m�z �zere,

kelimelerden c�mleleri olu�tururken,

beynin almas� gereken
bir �ok karar vard�r.

Size bir tane daha g�stereyim.

Lera'n�n size ve g�n�lll�lere
g�sterece�i bir yan�lsama daha var.

Burada ne yaz�yor?

Burada ne yazd���n� okuyabilir misiniz?

Sonuca atlamak.

Sonuca atlamak.

Sonuca atlamak.

Herkes ayn� �eyi s�yl�yor
ama sonuca atlamay�n.

Orada yazan bu de�il.

E�er bu c�mlede sonuca atlamak
yazm�yorsa,

peki, ne yaz�yor?

Ne yazd���n� ortaya ��karay�m.

�yle olmad���n� g�r�n.

IUMRING TQ GQNGIUSIQNS

Bu oldu�unu tahmin etmeniz
pek m�mk�n de�ildi.

��nk� bunun hi�bir anlam� yok.

Yan�lsamalar, ya�ad���m�z
duyusal deneyimleri yaratmak i�in

beynimizin ne kadar �ok i� yapmas�
gerekti�ini g�rmemize yard�mc� oluyor.

Beynimiz, etraf�m�zda
neler olup bitti�ini anlamak i�in

s�n�rl� bilgiden sonu� ��kartmak
konusunda bir hayli ba�ar�l�d�r.

Tabii ki bazen hata yapar.

Tabii ki bu garip cevab�
tahmin etmeniz beklenemezdi.

Ama bu test, lisan dedi�imiz
�izgi ve karalamalara anlam vermek i�in

beyninizin nas�l verimli
bir �ekilde �al��t���n� g�steriyor.

Lisan, insan olman�n
esaslar�ndan biridir.

Lisan olmadan, hi� bir
sosyal deneyimimiz olamazd�.

Arkada�lar�m�z olmaz,

e�itim alamaz,
i� sahibi olamazd�k.

Lisan bizim i�in s�radan bir �ey gibidir.
Soludu�umuz hava gibi.

Lisan, kendinizi d�nyaya

uyumlu hale getirmek i�in kulland���n�z,

duyu hazinenizdeki
ara�lardan biridir.

Peki gerekli duyu ara�lar�n�z
yoksa neler olur?

Beyniniz bu durumun �stesinden
nas�l gelirdi?

Daniel Kish �u anda ola�an�st�
bir �ey yap�yor. Bisiklete biniyor.

Bunun ola�an�st� olmas�n�n sebebi,
Daniel'in k�r olmas�.

Daniel Kish g�rmek i�in sesi kullan�yor.

�ok uzun zamand�r
yank�-konumlamay� kullan�yorum,

bir ya��mdan beri.

Kliklemeyi hayat�m�n erken
bir d�neminde ��rendim

ve sonra da klik benim �����m oldu.

Bir sonar gibi, �evredeki
y�zeylerden yans�yan seslerden

zihnimde g�r�nt�ler
olu�turmay� ba�ard�m.

Daniel, kliklerinin yak�ndaki
bir nesneden yans�mas�n� dinleyerek,

o nesnenin sadece konumunu de�il,

baz� �zelliklerini de alg�layabiliyor.

Bir a��kl�ktan ge�iyorum
ve burada y�ksek bir �it var.

Buradaysa s�tunlar var ve bir
a��kl���n s�n�r�n� olu�turuyorlar.

Bu a��kl�k ta bizi ba�ka
bir aleme g�t�r�yor.

Daniel'in tekni�i, y�n bulmak
i�in ses kullanan

yarasalar�n y�ntemine benziyor.

Bu da yarasa biyolo�u
Cynthia Moss'un ilgisini �ekiyor.

Daniel'in ve yarasalar�n
yapt�klar� aras�nda

bir�ok benzerlik var

Daniel klik sesi ��kar�yor
ve klik yank�lar�n� kullanarak

nesnelerin varl���n� alg�l�yor.

Yarasalar ise dilleri yerine
seslerini kullanarak

yank� olu�turan y�ksek
frekansta ses �retirler.

Bug�n ikisi birlikte Cynthia'n�n
Maryland �niversitesindeki laboratuar�nda,

Daniel'in ses kullanarak
ne kadar detayl� bir g�r�nt�

yaratabildi�ini anlamaya �al��acaklar.

De�i�ik yerlere yerle�tirilmi�
baz� borular var.

Farkl� engellere yakla��rken,
ne g�rd���n� ya da ya�ad���n�

s�ylemeni rica ediyorum.

Peki, �imdi birini ge�iyorum,
birine dirse�imle dokundum

ama onun da fark�ndayd�m.

B�y�k ihtimalle yan yana olan
iki taneyi deg�rebiliyorum.

Do�ru.

Gruplanm�� borular� olduk�a
rahat g�rebilmesine ra�men,

Daniel'in tek tek duranlar�
alg�lamas� daha zor oluyor.

Bu b�lgede bir yerde.

Bu da yarasalardan daha az detayl�
g�r�nt� olu�turabildi�ini g�steriyor.

Yarasalar�n b�yle bir sorunu yok.

Yarasalar misinay� bile
alg�layabiliyorlar. Hi� adil de�il bu.

Yine de , Daniel'in sesin farkl�
�zelliklerini ay�rd edebilme becerisi

ortalaman�n �ok �zerinde.

Bu ara�t�rmaya g�re, Daniel
kulaklar�yla bir t�r g�rsel sinyal

g�rmesini sa�layacak �ekilde
beynini yeniden kurgulam��.

G�lgeyi, rengi, ya da perspektifi kullanarak
d�nyayla ilgili bilgi alman�z gibi.

Daniel, nesnelerin ne uzakl�kta
ve b�y�kl�kte oldu�una dair,

somut bilgi verecek olan
sesteki farklar� dinliyor.

Peki bu , k�r olmayanlar�n bile
��renebilece�i bir beceri midir?

Bence cevap, evet.
Tabii ki biraz e�itimle.

B�yle yeni bir beceriyi
edinmek zaman al�r.

Bence, ne kadar gen�seniz o kadar iyi.
��nk� gen� beyinler,

ya�l�lara k�yasla
daha �abuk adapte olabilirler.

Dr. Moss'un o�lu Peter, Daniel'i
tekni�inden bahsederken duyduktan sonra,

kendi kendine
yank�-konumlamay� ��renmi�.

Peter art�k, g�z� bantl�, elinde klikleyici
ile bir labirentte y�n�n� bulabiliyor.

Kula��n�zdan gelen her�eyi bir �ekilde
g�rselle�tirebilmek m�mk�n,

ancak tabii ki baz�lar� i�in di�erlerine
k�yasla daha fazla e�itim �art.

Bilimadamlar�, s�k� bir e�itimle
beyninizin tamamen farkl� �ekilde

g�rmesini, duymas�n� ve
hissetmesini sa�layacak bi�imde

tekrar programlanmas�n�n m�mk�n oldu�una
dair her g�n yeni kan�tlar buluyorlar.

Bu programda bir dizi
yan�lsamayla kand�r�ld�n�z.

Beyninizin baz� en k�kle�mi�
kestirmelerinin, nas�l olup da ger�ekli�inizi

kesintisiz �ekilde u� uca
ekledi�ini g�rd�n�z.

Art�k beyninizin bunu nas�l
yapt���n� anlad���n�za g�re,

son bir yan�lsama,
sizin i�in sorun yaratmaz.

Bu akt�rler g�nl�k hayat�n�zda ya�ad���n�z
ger�ekli�i and�ran bir sahnedeler,

tek bir farkla.

Neyin yanl�� oldu�unu bulabilir misiniz?

�nce ses.

Nerede oldu�unuzu d���n�yorsunuz?

Mevki bir park. Sesler mevkiye uyuyor.

Arka plan nas�l? Bir sorun var m�?

Renkler makul, g�lgeler sorunsuz,
perspektif uygun.

Peki, burada yanl�� olan ne?

Bulabildiniz mi?

Selam, ne haber?

Hemen farkedemediyseniz,
pani�e gerek yok,

��nk� d�nyan�n yan d�n�p d�nmedi�ine
dair pek s�k endi�elenmeniz gerekmez.

Ya da ya�murun sesinin asl�nda
ocakta pi�en jambonun sesi oldu�una..

Beyniniz iyi bildi�iniz, d�zenli ve
g�venilir d�nyay� size sa�lamak i�in

en iyi tahminlerini
yapmaya devam edecek.

Ger�ekli�imiz asl�nda ger�ek
ya da pek m�kemmel olmasa da

asl�na yak�n say�l�r.

Bence g�ven verici olan �ey,

asl�nda kendi ger�ekli�imizin ne kadar
suni ve sanr�sal oldu�unu g�stermek i�in

�ok zekice tasarlanm��
numaralara gerek olmas�.

�eviri ve Altyaz�: SheKO
shekodis@gmail.com