Would you like to inspect the original subtitles? These are the user uploaded subtitles that are being translated:
1
00:00:06,591 --> 00:00:10,630
Onvolledig portret van Gertrude Stein
2
00:00:20,001 --> 00:00:22,640
Zoals gezegd is voor de stervenden,
ze kon duidelijk en vrij zien
3
00:00:22,901 --> 00:00:27,076
de dingen zoals ze werkelijk zijn en niet
zoals men zou willen dat ze zijn.
4
00:00:30,281 --> 00:00:32,977
Ik heb altijd last gehad van het feit dat mensen
meer geïnteresseerd zijn in mijn persoon dan in mijn werk
5
00:00:33,421 --> 00:00:39,519
Als mijn werk er niet was, zou niemand interesse hebben
in mij, dus waarom zijn ze niet meer geïnteresseerd in mijn werk?
6
00:00:40,561 --> 00:00:47,558
Maar al met al weet ik niet hoe goed je mijn . kent
werk, dus misschien kan ik je beter alles vertellen.
7
00:00:47,931 --> 00:00:53,870
Lange tijd wist ik niet wat
de kindertijd was, maar ik herinner me een wonder
8
00:00:53,941 --> 00:00:56,739
Maar iets bezitten en onthouden
ering zijn twee heel verschillende dingen
9
00:00:56,971 --> 00:01:01,180
Er is een moment uit de kindertijd of zo
tijd als een landelijke school.
10
00:01:01,441 --> 00:01:06,208
En ik vraag mezelf af of ik moet praten over
wat ik me herinner als ik doe over wat ik niet doe
11
00:01:08,251 --> 00:01:12,824
Als ik me herinner wat ik me herinner, dan
waarom herinner ik me?
12
00:01:13,621 --> 00:01:17,591
Ik herinner het me zo goed dat het lijkt
dat ik het me toch niet meer herinner
13
00:01:17,991 --> 00:01:20,801
En als het er niet op lijkt dan doe ik het ook niet
echt onthouden. Heeft het enig nut?
14
00:01:27,001 --> 00:01:31,711
Ik was een klein meisje uit Californië en ik ontdekte
zoals iedereen het verschil tussen leven en dood.
15
00:01:32,841 --> 00:01:37,483
Ik ontdekte dat sterren bewegende werelden zijn,
Ik ontdekte kometen, de wind en de regen
16
00:01:38,711 --> 00:01:47,619
Gras, bloemen, vlinders interesseerden me niet zoals voorheen, maar
er waren boeken en eten, eten en boeken: twee geweldige dingen
17
00:01:48,021 --> 00:01:53,664
Tijdens de kindertijd is er bijna
alles, zo niet alles
18
00:01:54,001 --> 00:02:00,702
Men vermoedt dat leven en dood vrij zijn
gelijk. Men weet het niet zeker, maar men vraagt zich af
19
00:02:01,171 --> 00:02:04,641
Het is wanneer het verlangen om te worden
legendarische zet in.
20
00:02:05,141 --> 00:02:11,478
Alles wat ze zeggen, alles wat ze weten,
alles wat ze herhalen is een legende
21
00:02:11,911 --> 00:02:21,991
Het moet legendarisch zijn om te worden onderwezen, voeten en benen om er deel van uit te maken,
handen en vingers ook, maar minder legendarisch dan benen
22
00:02:24,961 --> 00:02:29,705
Om bij het vallen van de avond in een tuin te spelen tijdens:
jeugd is een legende
23
00:02:29,931 --> 00:02:33,697
Je kan het voelen.
Zo gaat het elke keer in de schemering.
24
00:02:34,441 --> 00:02:38,366
Ik herinner me dat ik vele legendes ben geworden
tijden in mijn jeugd
25
00:02:38,841 --> 00:02:43,756
Ik en mijn broer werden legendarisch
toen we stoffige bergwegen beklommen
26
00:02:44,951 --> 00:02:49,820
Toen we kampeerden, een kleine graaf trokken,
dicht bij elkaar liggen
27
00:02:49,921 --> 00:02:54,187
en alle andere jongens en meisjes zouden kunnen hebben
gedaan zoals we deden, we waren legendarisch
28
00:02:54,561 --> 00:02:59,225
En later leest men graag, want
boeken praten altijd over legendarische personen
29
00:03:03,871 --> 00:03:07,546
Mijn moeder was al lang ziek
en kon niet bewegen
30
00:03:07,671 --> 00:03:11,744
Dus toen ze stierf waren we gewend geraakt
om zonder haar te leven
31
00:03:14,241 --> 00:03:17,779
Ik heb alles over haar gezegd in
The Making of Americans
32
00:03:18,011 --> 00:03:22,482
Maar het is maar fictie en wat heb je eraan?
is fictie
33
00:03:22,881 --> 00:03:30,765
Dat het fictie is, is op zich waar, en daarna
alle The Making of Americans is niet echt fictie
34
00:03:30,791 --> 00:03:38,527
Het is een beschrijving van hoe iedereen die
ooit geleefd eet, drinkt, houdt van, slaapt
35
00:03:38,931 --> 00:03:50,911
gesprekken, wandelingen, activeren, vergeten, geschillen,
houdt van, veracht, werkt, gaat zitten
36
00:03:51,311 --> 00:04:00,390
Sommige beschrijvingen zijn langer dan andere.
Er is een lange over mijn vader en moeder
37
00:04:01,021 --> 00:04:06,493
Het is tenslotte niet echt een beschrijving,
wat is het nut van dingen onthouden?
38
00:04:06,731 --> 00:04:12,328
En in onze tijd niet echt
veel met herinneringen bezig zijn
39
00:04:16,241 --> 00:04:25,252
Mijn vader kon niet gewekt worden. Mijn broer kwam de kamer binnen
uit het raam, riep dat hij dood was en dat was waar.
40
00:04:28,021 --> 00:04:32,947
Ons leven zonder papa was het begin
van een zeer aangenaam leven
41
00:04:33,121 --> 00:04:41,028
Ik dacht aan alle soorten vaders.
Vaders komen en gaan
42
00:04:41,761 --> 00:04:46,004
Als mensen geen vader hebben gehad
ze willen er allemaal een hebben
43
00:04:46,231 --> 00:04:49,940
En als ze er een hebben, iedereen
begint er spijt van te krijgen dat ze er een hebben
44
00:04:50,871 --> 00:04:57,754
Soms worden hertogen en baronnen
vaders en koningen en priesters ook
45
00:04:58,251 --> 00:05:05,953
In de aangename 18e eeuw iedereen
word het zat om altijd een vader te hebben
46
00:05:06,221 --> 00:05:12,956
En beetje bij beetje de kapitalisten en de synclicalisten
worden ook vaders en dan komen de communisten erin
47
00:05:13,591 --> 00:05:21,839
Misschien wordt de 21e eeuw sympathiek zoals
de 18e waar mensen vergaten een vader te zijn
48
00:05:27,181 --> 00:05:38,422
Zo was mijn jeugd. De 19e eeuw eindigde niet
gemakkelijk, zoals eeuwen nooit doen. Het is moeilijk om een eeuw te doden
49
00:05:38,551 --> 00:05:44,490
Het is net als de oude grappen over schoonmoeders
en eeuwen worden net zo vervelend als zij
50
00:05:45,761 --> 00:05:54,339
De 19e eeuw had geen logica. Het had
hoop, aspiraties, ontdekkingen, maar geen logica
51
00:05:54,701 --> 00:05:57,238
Ik hou echt van logica
52
00:05:57,611 --> 00:06:04,505
Daarom heb ik mijn bijdrage geleverd
om de 19e eeuw te doden
53
00:06:04,881 --> 00:06:08,681
Als een gangster gewapend met
een machinegeweer
54
00:06:47,091 --> 00:06:55,465
Gertrude Stein gaat Radcliffe College binnen
waar ze jeugd en eenzaamheid verlaat
55
00:06:56,201 --> 00:07:05,667
Daar vindt ze het leuk om allerlei soorten mensen te zien en
een diepe indruk wordt op haar achtergelaten door William James
56
00:07:06,171 --> 00:07:09,106
Bewaar je vrijheid van geest,
hij zei vaak:
57
00:07:09,181 --> 00:07:17,691
Toen een student zei: "Wat ik je zeg is"
waar", antwoordde hij, "Ja, het is grotendeels waar"
58
00:07:21,021 --> 00:07:25,890
Gertrude Stein was naar de opera geweest
een week lang elke avond
59
00:07:26,561 --> 00:07:33,865
Het waren de examens voor de cursus van James. Zij
kon niets op het papier schrijven
60
00:07:35,171 --> 00:07:46,685
"Beste professor James, ik voel me niet in staat om...
een examen filosofie vandaag", schreef ze
61
00:07:47,481 --> 00:08:01,703
De volgende klei kreeg ze een kaart met de tekst: "Dear Miss Stein, I
begrijp je gemoedstoestand, die ik zelf vaak deel"
62
00:08:02,261 --> 00:08:08,075
En op de top had hij het briefje gelegd, de
hoogste dat een student op de cursus had behaald
63
00:08:09,441 --> 00:08:12,945
Gertrude Stein volgde medische colleges
in Baltimore
64
00:08:13,041 --> 00:08:15,316
De laatste jaren begon ze te krijgen
echt verveeld
65
00:08:15,641 --> 00:08:21,352
Een professor vertelde haar dat hij niet zou geven
haar het briefje dat nodig is voor haar diploma
66
00:08:21,521 --> 00:08:28,791
Hij zei tegen haar: "Juffrouw, alles wat u hoeft te doen is...
volg de colleges deze zomer"
67
00:08:28,921 --> 00:08:32,664
Helemaal niet, antwoordde ze. Je hebt geen idee
wat ben ik dankbaar
68
00:08:32,991 --> 00:08:39,499
Je maakt het mij onmogelijk om
geneeskunde beoefenen, waar ik me stijf van verveelde
69
00:08:39,831 --> 00:08:42,698
Dat was het einde van Gertrude Stein's
medische studies
70
00:08:42,941 --> 00:08:47,913
Haar broer had zich in Parijs gevestigd. Zij sloot zich aan
hem en begon te schrijven
71
00:08:48,081 --> 00:08:49,514
Ze schreef een roman
72
00:08:50,081 --> 00:08:59,592
Haar appartement in rue Fleurus 27 had twee
verdiepingen, vier kamers, een keuken en een grote studio
73
00:09:00,121 --> 00:09:08,802
Daar heb ik haar ontmoet. Ik verhuisde naar rue
Fleurus en ons avontuur in Parijs zijn begonnen
74
00:09:10,061 --> 00:09:15,670
Gertrude Stein kocht een schilderij van
een jonge Spanjaard die op een dag Picasso heette
75
00:09:16,071 --> 00:09:19,313
Hoe dat gebeurde, geen van allen
kon herinneren
76
00:09:19,811 --> 00:09:26,956
De eerste keer dat Picasso kwam eten en?
de eerste keer dat Stein poseerde voor een schilderij
77
00:09:26,981 --> 00:09:29,575
ze konden het zich herinneren. De rest had
vergeten
78
00:09:29,581 --> 00:09:35,463
Ze schreef een negerverhaal, Melanctha
Herbert, tweede van de Three Lives-verhalen
79
00:09:35,561 --> 00:09:42,057
Gertrude Stein ging naar Montmartre om te poseren
voor Picasso en ging elke dag terug?
80
00:09:42,231 --> 00:09:46,497
te voet, mediterend en zinsvormend.
Drie levens waren voltooid
81
00:09:46,771 --> 00:09:51,640
Gertrude Stein vroeg haar schoonzus om...
Lees het. Dat deed ze en was erg ontroerd
82
00:09:52,311 --> 00:09:57,385
Dit verheugde Gertrude Stein, die niet
denk dat iedereen interesse zou kunnen hebben
83
00:09:57,911 --> 00:10:04,123
Destijds vroeg ze mensen niet wat?
dachten ze, alleen als ze wilden lezen
84
00:10:04,251 --> 00:10:08,585
Nu dacht ze: als ze akkoord gaan om te lezen,
ze zullen het uiteindelijk leuk vinden
85
00:10:20,801 --> 00:10:27,411
Ze had een redacteur nodig. Na wat onderzoek
ze heeft het uiteindelijk zelf geprint
86
00:10:27,841 --> 00:10:31,982
Iemand vertelde haar over een uitgever in...
New York die historische werken publiceerde
87
00:10:32,351 --> 00:10:36,879
Three Lives werd gedrukt in de VS en kopieën
werden voor correctie naar Frankrijk gestuurd
88
00:10:36,921 --> 00:10:42,188
Op een dag presenteerde een jonge Amerikaan hem-
zelf en zei dat hij Miss Stein wilde zien
89
00:10:42,461 --> 00:10:47,751
De directeur van Grafton Press wil...
weten of uw kennis van het Engels is
90
00:10:47,761 --> 00:10:52,334
vroeg hij een beetje verlegen.
Ik ben Amerikaan, zei Stein verontwaardigd.
91
00:10:52,601 --> 00:10:57,243
Denk je dat ik geen goede heb gekregen?
onderwijs, vroeg ze lachend
92
00:10:57,911 --> 00:11:03,315
Ik zal je directeur schrijven en hem vertellen:
dat elk woord bewust is geschreven
93
00:11:03,581 --> 00:11:09,577
Elk woord was zo bedoeld
en alles wat ik van hem vraag is om het af te drukken
94
00:11:09,681 --> 00:11:12,787
Ik zal de volledige verantwoordelijkheid nemen
95
00:11:12,821 --> 00:11:20,364
Toen het boek veel aandacht had gekregen
van critici schreef de redacteur een openhartige brief
96
00:11:20,431 --> 00:11:26,666
zeggen dat hij was verrast door de gunstige
recensies, maar dat hij er trots op is het boek te hebben gedrukt
97
00:11:27,131 --> 00:11:32,569
De ontvangst was overweldigend, want
de auteur was volledig onbekend
98
00:11:35,111 --> 00:11:40,515
De najaarstentoonstelling was een officiële stap
erkenning van de outlaws van de onafhankelijke salon
99
00:11:40,551 --> 00:11:47,525
Er waren veel mooie foto's, en een hele goede
door iemand genaamd Matisse, wat niet echt mooi was
100
00:11:47,921 --> 00:11:54,406
Het was een portret van een vrouw met een waaier. Het
was heel vreemd in zijn kleur en zijn anatomie
101
00:11:54,501 --> 00:11:56,856
Het beviel Gertrude Stein, die
kocht het
102
00:11:57,261 --> 00:12:00,333
Ze was overstuur om zoveel mensen te zien
er grappen over maken
103
00:12:00,431 --> 00:12:07,507
Ze begreep niet waarom ze het zo natuurlijk vond,
terwijl anderen het zo natuurlijk vonden om het absurd te vinden
104
00:12:07,541 --> 00:12:13,537
alsof ze later niet begreep waarom haar geschriften,
die zo duidelijk leek, veroorzaakte woede en spot
105
00:12:14,081 --> 00:12:20,623
Ze zei vaak: Mijn schrijven is zo helder als modder, maar modder
vestigt zich en heldere stromen lopen door en verdwijnen
106
00:12:21,621 --> 00:12:25,728
Nu wil ik het hebben over de foto's die
waren in het huis van Gertrude Stein
107
00:12:25,791 --> 00:12:31,775
Er waren genoeg Renoir, Cezanne, twee
Gauguins, een Monticelli, enkele Manguins
108
00:12:31,831 --> 00:12:37,645
twee Vallottons, een Toulouse-Lautrec, een Daumier,
een kleine Delacroix en een middelgrote Greco
109
00:12:37,971 --> 00:12:44,979
enorme Picasso's, twee rijen Matisses, een groot portret
van een vrouw door Cezanne en enkele heel kleine Cezannes
110
00:12:45,081 --> 00:12:52,192
Er kwamen mensen naar de schilderijen kijken
de hele tijd en het begon ondraaglijk te worden
111
00:12:52,521 --> 00:12:57,356
Dat was de reden waarom Gertrude Stein
begon te schrijven 's nachts
112
00:12:57,931 --> 00:13:04,473
Ze was begonnen met The Making of Americans
en vocht tegen woorden en zinnen
113
00:13:04,801 --> 00:13:12,207
Vooral de zinnen. Het begon met een oud dagblad
thema dat ze had geschreven toen in Radcliffe
114
00:13:12,571 --> 00:13:18,578
"Eens sleepte een boze man zijn vader mee
langs de grond naar zijn eigen boomgaard
115
00:13:18,711 --> 00:13:24,115
'Stop' riep de oude man ten slotte. 'Hou op'
Ik sleepte mijn vader niet voorbij deze boom"
116
00:13:24,491 --> 00:13:32,660
Het zou het verhaal van een familie worden, maar het werd een geschiedenis
van alle levende wezens, allen die ooit leefden, zijn of zouden kunnen zijn
117
00:13:32,831 --> 00:13:45,869
Het was in deze tijd dat ze de gewoonte kreeg die duurde tot de...
oorlog, die veel gewoonten doorbreekt, om van 23.00 uur tot het ochtendgloren te werken
118
00:13:46,141 --> 00:13:54,480
Ze probeerde klaar te zijn voordat de zon opkwam en de vogels begonnen...
zingen, want vanaf dat moment was het niet meer comfortabel om te gaan slapen
119
00:13:55,351 --> 00:14:00,596
Er zaten toen veel vogels in
de bomen, maar er zijn er nu minder
120
00:14:01,161 --> 00:14:06,690
Maar op dat moment, de ochtend en de vogels
betrapte haar vaak midden in haar werk
121
00:14:07,161 --> 00:14:11,006
Dus ging ze naar buiten. En ze probeerde te krijgen
gewend aan de zon en de vogels
122
00:14:11,271 --> 00:14:21,112
voordat ze naar bed ging. Zonsopgangen zijn erg goed, zei ze,
als je ze zacht nadert tot het einde van de nacht
123
00:14:21,341 --> 00:14:27,507
Maar als je ze plotseling onder ogen moet zien in
midden in de ochtend, ze zijn verschrikkelijk
124
00:15:29,911 --> 00:15:38,956
Haar stijl begon langzaam te veranderen. Voordat ze geïnteresseerd was
in het innerlijk van personen, hun karakter en innerlijk leven
125
00:15:39,491 --> 00:15:43,518
Nu wilde ze het ritme uitdrukken
van de zichtbare wereld
126
00:15:43,961 --> 00:15:50,059
Het was een langzame en pijnlijke transformatie, en ze ging
door veel verschillende ervaringen om er te komen
127
00:15:50,731 --> 00:15:54,542
Ze keek, ze luisterde en...
ze beschreef
128
00:15:55,471 --> 00:16:02,582
Ik ben altijd achtervolgd door het probleem van de
relatie van het uiterlijke wezen met het innerlijke wezen
129
00:16:02,941 --> 00:16:12,748
Een vraag die haar bij het schilderen bezighoudt, is de moeilijkheid van
die de mens vertegenwoordigt die de kunstenaar ertoe brengt stillevens te schilderen
130
00:16:13,191 --> 00:16:17,423
Want het menselijk leven kan dat immers niet
worden weergegeven in de schilderkunst
131
00:16:17,931 --> 00:16:26,031
Ze probeerde op verschillende manieren te beschrijven, om
verzin woorden, maar ze gaf het al snel op
132
00:16:26,371 --> 00:16:32,071
Ze werkte in het Engels en zou hebben
om haar problemen in de taal op te lossen
133
00:16:32,111 --> 00:16:34,784
Het idee om woorden te verzinnen
schokte haar
134
00:16:35,641 --> 00:16:45,016
Ze haatte het abnormale. Voor haar de eenvoud
van het normale was interessanter en complexer
135
00:16:45,151 --> 00:16:50,487
Ze bleef bij haar taak en beschreef objecten
en kamers vol met objecten
136
00:16:50,691 --> 00:16:53,228
en hiermee maakte ze het boek
Tedere knoppen
137
00:16:53,761 --> 00:16:59,074
Maar ze zei dat het het geheel is van
dat wat mannen en vrouwen aangaat
138
00:16:59,231 --> 00:17:04,237
wat interessant is, en daarom is ze
nooit gestopt om haar serie portretten te maken
139
00:17:04,671 --> 00:17:07,879
Zo begon ze te schrijven
deze portretten
140
00:17:30,001 --> 00:17:33,425
Ik begon te lezen en eerst dacht ik dat
ze maakte een grapje
141
00:17:33,771 --> 00:17:40,176
en protesteerde. Dan lees ik de rest van
de pagina en was helemaal verleid
142
00:20:10,321 --> 00:20:18,626
In 1914 brak de oorlog uit. Al jaren
Picasso's schilderijen waren te zien
143
00:20:18,771 --> 00:20:25,244
de structuur van Spaanse dorpen met
huizen versmelten met het landschap
144
00:20:25,641 --> 00:20:29,145
Voor hem was dit altijd het principe van:
de camouflage van de oorlog
145
00:20:29,541 --> 00:20:37,721
In het eerste oorlogsjaar hebben Picasso, Stein en
Ik liep over de boulevard Raspail
146
00:20:38,191 --> 00:20:44,733
een koude winteravond. Er is niks
kouder dan bd Raspail een koude winteravond
147
00:20:45,231 --> 00:20:48,325
Plotseling kwam in de straat
een groot kanon
148
00:20:48,361 --> 00:20:53,697
de eerste die iemand van ons had gezien
geschilderd, dat is gecamoufleerd
149
00:20:53,831 --> 00:21:00,111
Pablo stopte. Hij was betoverd.
Dit hebben we gedaan, zei hij. Hij had gelijk
150
00:21:00,441 --> 00:21:05,652
De volgorde van deze oorlog was helemaal niet
zoals de voorgaande
151
00:21:05,911 --> 00:21:15,115
Er was geen figuur in het midden omringd door andere
figuren, maar een compositie die noch begin noch einde had
152
00:21:15,521 --> 00:21:21,027
Een compositie waar één hoek was
even belangrijk als de andere
153
00:21:21,731 --> 00:21:24,199
In één woord: kubisme
154
00:21:28,401 --> 00:21:34,340
We hadden dorpen en huizen gezien
vernietigd, maar dit was anders
155
00:21:35,041 --> 00:21:42,618
Ik herinner me dat ik ooit een verpleegster hoorde zeggen en het enige wat ze...
wel van de voorkant zei: het is een boeiend landschap
156
00:21:43,781 --> 00:21:50,220
Het was vochtig en donker met wat leven
wezens hier en daar verspreid
157
00:21:50,791 --> 00:21:58,072
Gertrude Stein zei ooit: Een oorlog is nooit
fataal, maar het is altijd verloren
158
00:21:59,071 --> 00:22:08,082
Voor de oorlog, Picasso, Apollinaire, Matisse
Derain en Braque brachten hun klei samen door
159
00:22:08,341 --> 00:22:13,881
Picasso zag eruit als een Apollon die volgde
door vier enorme grendiers
160
00:22:14,281 --> 00:22:21,153
Derain en Braque waren enorm, Matisse niet
klein. Apollinaire was groot en robuust
161
00:22:21,591 --> 00:22:30,829
Arme Guillaume. Hij was gewond geraakt tijdens
de oorlog. Een stukje van zijn schedel is eraf geblazen
162
00:22:30,961 --> 00:22:36,866
Picasso vertelde me dat Guillaume die dag stierf
van de wapenstilstand, en dat hij over hem waakte
163
00:22:37,501 --> 00:22:42,177
Het was warm, de ramen stonden open en de menigte buiten
schreeuwde "Dood aan Guillaume" (de Duitse keizer)
164
00:22:43,011 --> 00:22:48,722
En aangezien men hem altijd Apollinaire had genoemd,
Guillaume was diep gekwetst, zelfs in doodsangst
165
00:22:48,951 --> 00:22:52,216
De dood van Guillaume veranderde de
leven als al zijn vrienden
166
00:22:52,491 --> 00:22:58,259
Het was net na de oorlog, bloed was elke-
waar en iedereen ging zijn eigen weg
167
00:22:58,591 --> 00:23:05,076
Guillaume had de gave om mensen te groeperen.
Nu waren vriendschappen aan het oplossen
168
00:23:05,431 --> 00:23:11,472
Iedereen was verdrietig en geschokt. De
het hele universum leek door elkaar geschud.
169
00:23:11,641 --> 00:23:15,577
Het hele universum leek verdrietig.
Guillaume Apollinaire was dood.
170
00:23:16,241 --> 00:23:19,256
Het oude leven was voorbij
171
00:23:20,511 --> 00:23:27,417
Een oude vrouw in het dorp zei tegen Stein: De mensen
die lachten voor de oorlog lach niet meer
172
00:23:27,921 --> 00:23:32,756
Ze wist niet of het was omdat ze het niet wisten
hoe ze meer moesten lachen of omdat ze niet wilden lachen
173
00:23:33,561 --> 00:23:39,932
Misschien zullen mensen weer lachen als een
hele generatie zal niet van de oorlog horen
174
00:23:40,001 --> 00:23:47,043
Maar misschien ook niet, zei ze. Misschien zullen we
lach nooit meer zo
175
00:23:47,541 --> 00:23:54,583
De eerste jaren na de oorlog werkte Gertrude Stein veel, maar niet
zoals voor de oorlog. Niet elke nacht, maar op elk moment van klei
176
00:23:54,651 --> 00:24:01,147
In die tijd werkte ze met grote zorg
langzaam en zeer geconcentreerd
177
00:24:01,421 --> 00:24:04,686
We merkten dat ze erg
in beslag genomen
178
00:24:04,761 --> 00:24:09,755
Gertrude Stein heeft een diepe liefde voor wat
de Fransen noemen "le metier"
179
00:24:09,761 --> 00:24:15,142
Iedereen zou maar één metier moeten hebben zoals
iedereen zou maar één taal moeten hebben
180
00:24:15,241 --> 00:24:18,438
Haar taak was om te schrijven en haar taal
was Engels
181
00:24:18,671 --> 00:24:22,107
Gertrude Stein is altijd gedomineerd geweest
door de geest van nauwkeurigheid
182
00:24:22,281 --> 00:24:27,810
Ze weet dat de schoonheid die voortkomt uit emotie
mag nooit worden opgevat als de oorzaak van emotie
183
00:24:27,911 --> 00:24:34,521
Proza en poëzie moeten altijd exact zijn
reproductie van een innerlijke of uiterlijke werkelijkheid
184
00:24:34,791 --> 00:24:40,730
Ze zegt dat poëzie in wezen een woordenschat is
net zoals proza dat in wezen niet is
185
00:24:41,061 --> 00:24:43,529
En wat is dit vocabulaire waarop?
poëzie is volledig gebaseerd?
186
00:24:43,661 --> 00:24:46,869
Het is een woordenschat die volledig gebaseerd is op
het zelfstandig naamwoord
187
00:24:47,171 --> 00:24:52,666
zoals proza wezenlijk en bepaald is
en krachtig niet gebaseerd op het zelfstandig naamwoord
188
00:24:52,841 --> 00:25:02,921
Poëzie houdt zich bezig met gebruiken met misbruiken, met verliezen met willen
met ontkennen met vermijden met aanbidden met het vervangen van het zelfstandig naamwoord
189
00:25:03,121 --> 00:25:06,921
Het is dat doen, altijd dat doen,
dat doen niets anders doen dan dat
190
00:25:06,991 --> 00:25:12,031
Toen ze zei: "Een roos is een roos is"
een roos is een roos"
191
00:25:12,061 --> 00:25:14,234
Ze maakte poëzie
192
00:25:14,361 --> 00:25:20,197
Wat heeft ze gedaan? Ze streelde echt
een zelfstandig naamwoord en ze sprak ermee
193
00:25:20,371 --> 00:25:26,276
Op een dag vroeg iemand haar waarom ze?
schreef: "Een roos is een roos is een roos is een roos"
194
00:25:26,641 --> 00:25:35,117
Ze antwoordde dat in dat vers, voor het eerst in...
een eeuw in Engelse poëzie, de roos was echt recl
195
00:25:35,981 --> 00:25:38,745
Ze begrijpt heel goed de
mechanismen van creatie
196
00:25:38,951 --> 00:25:41,715
Daarom zijn haar meningen zo
waardevol voor haar vrienden
197
00:25:42,221 --> 00:25:46,533
Ik hoor Picasso vaak zeggen, nadat ze...
maakte een opmerking over een van zijn schilderijen
198
00:25:46,591 --> 00:25:49,833
en het illustreren door te praten over wat?
ze zelf wil doen
199
00:25:50,001 --> 00:25:56,406
"Zeg eens". Ze zitten clown knie aan knie en
praten over klompen, dood, ongeluk
200
00:25:56,701 --> 00:26:01,013
Omdat Picasso Spaans is, vindt hij het leven
pijnlijk. Gertrude Stein vertelt me vaak:
201
00:26:01,271 --> 00:26:04,775
Pablo heeft me er net van overtuigd dat ik dat ben
zo ongelukkig als hij is
202
00:26:05,151 --> 00:26:12,216
"Ben je ongelukkig?" Ik vraag. "N0" lacht ze,
"nee, ik denk niet dat ik ongelukkig ben"
203
00:26:12,891 --> 00:26:18,466
Ezra Pound heeft bij ons gegeten. Stein
vond hem leuk maar vond hem niet erg grappig
204
00:26:18,861 --> 00:26:25,369
Ze zei dat hij een goede stadsspreker was.
Heel goed als je lokaal was, anders niet?
205
00:26:25,731 --> 00:26:32,876
Ezra sprak veel over T.S. Eliot.
Gertrude was er niet zo happig op hem te ontmoeten
206
00:26:33,041 --> 00:26:37,876
maar iedereen zei dat ze dat moest doen, en
ze eindigde door vaag in te stemmen
207
00:26:38,551 --> 00:26:42,146
Op een dag ging de deurbel
en Eliot kwam binnen
208
00:26:42,551 --> 00:26:48,194
Hij en Gertrude Stein hadden een formele...
conversatie, meestal op infinitieven
209
00:26:48,491 --> 00:26:56,102
Eindelijk stond Eliot op en zei dat als hij iets van Stein's...
in het criterium zou het haar nieuwste ding moeten zijn
210
00:26:56,431 --> 00:27:01,425
Hij ging weg en Gertrude Stein zei dat...
we waren niet langer verplicht om hem te bezoeken
211
00:27:01,871 --> 00:27:07,116
Ze begon een portret te schrijven van TS Eliot
en noemde het de vijftiende november,
212
00:27:07,241 --> 00:27:13,783
dat het deze dag is en dat er zo zou kunnen zijn
ongetwijfeld, maar dat het haar laatste ding was
213
00:27:14,511 --> 00:27:19,585
Het ging allemaal om wol is wol en
zijde is zijde
214
00:27:19,891 --> 00:27:23,588
of wol is wollen en
zijde is zijde
215
00:27:23,961 --> 00:27:28,261
Ze stuurde het naar T.S. Eliot, die natuurlijk...
heb het niet gepubliceerd
216
00:27:30,461 --> 00:27:35,342
We zouden naar Hollywood gaan
Charlie Chaplin te zien. En we gingen erheen
217
00:28:27,891 --> 00:28:30,860
Gertrude Stein hield van Charlie Chaplin
veel
218
00:28:31,191 --> 00:28:34,627
Ze hadden het over film.
Hij vertelde haar iets
219
00:28:34,931 --> 00:28:42,303
Hij zei dat je in stomme film kon doen
dingen die je niet kon doen op het podium
220
00:28:42,771 --> 00:28:50,177
Je zou het ritme kunnen veranderen, maar met een
begeleidende stem kon niet meer
221
00:28:50,581 --> 00:28:53,049
Je was gebonden aan het ritme dat
werd gegeven door de stem
222
00:28:53,481 --> 00:28:59,989
Gertrude Stein vertelde over haar opera, Four Saints
In drie bedrijven, en wat ze had willen doen
223
00:29:00,391 --> 00:29:05,863
Ze had een stuk willen maken waarin...
er is niks gebeurd
224
00:29:06,361 --> 00:29:12,027
Ze had het gedaan en het was interessant.
Hij zei ja, dat begreep hij
225
00:29:12,371 --> 00:29:19,140
Ze zei dat films als nieuws zouden zijn...
papieren, pure gewoonte met niets interessants
226
00:29:19,271 --> 00:29:26,507
Men vraagt alleen van een artiest om interessant te zijn
en dat is hij alleen als er niets gebeurt
227
00:29:26,711 --> 00:29:29,384
Als er iets gebeurt, is het net als
al de rest
228
00:29:29,781 --> 00:29:35,515
En het was zeker dat wat is
interessant is wanneer er niets gebeurt
229
00:29:35,591 --> 00:29:45,671
Chaplin wilde het gevoel van beweging
wees zijn uitvinding, Stein claimde de non-event
230
00:29:46,001 --> 00:29:52,406
Beiden hielden van praten en moesten ophouden
om de ander aan het woord te laten
231
00:29:52,811 --> 00:30:01,355
Na het eten verzamelden de mensen zich rond Stein,
vragen hoe ze zoveel publiciteit had gekregen?
232
00:30:01,851 --> 00:30:07,346
Vanwege mijn kleine publiek, zei ze.
Met een groot publiek kom je er niet
233
00:30:07,821 --> 00:30:15,398
Grote publiciteit komt van echte poëzie, en
echte poëzie heeft maar een klein publiek
234
00:30:15,861 --> 00:30:21,595
Geen groot publiek, maar het is wel heel interessant
ting en zorgt zo voor veel publiciteit
235
00:30:21,801 --> 00:30:28,206
Dit leek hen bezig te houden, omdat ze...
wilde zowel een publiek als grote publiciteit
236
00:30:28,371 --> 00:30:33,047
Ze vroegen zich af hoe een auteur
zoals Gertrude Stein populair zou kunnen worden
237
00:30:33,111 --> 00:30:38,595
Het is makkelijk! Mensen schrijven begrijpend
altijd leuke dingen en men verveelt zich
238
00:30:38,891 --> 00:30:45,433
Verveeld omdat je voelt dat je het begrijpt.
Men begint het onbegrijpelijke leuk te vinden
239
00:30:45,761 --> 00:30:53,429
Stein zei: “De geweldige ontvangst die ik krijg is
niet veroorzaakt door mijn begrijpelijke boeken
240
00:30:53,671 --> 00:30:56,344
maar de onbegrijpelijke
241
00:32:10,111 --> 00:32:15,549
Veel mensen kwamen naar Gertrude Stein
om haar te vragen haar autobiografie te schrijven
242
00:32:15,751 --> 00:32:18,379
maar ze zei altijd:
"Onmogelijk"
243
00:32:18,721 --> 00:32:24,557
Ze begon me over te halen om te schrijven
Mijn autobiografie. "Denk er aan" zei ze
244
00:32:24,691 --> 00:32:31,665
"denk aan het geld". En ze begon te
make-up titels als "My Life With The Great"
245
00:32:31,931 --> 00:32:34,104
"Mijn vijfentwintig jaar met Gertrude Stein"
246
00:32:34,671 --> 00:32:42,715
Toen begon ze serieus te worden en zei:
"Echt, je moet de autobiografie schrijven"
247
00:32:44,241 --> 00:32:48,883
Ik ben een redelijk goede huishoudster en een mooie
goede tuinman en een redelijk goede secretaresse
248
00:32:49,151 --> 00:32:56,865
en een redelijk goede redacteur
vond het moeilijk om toe te voegen dat ik een behoorlijk goede auteur ben
249
00:32:57,161 --> 00:33:02,463
Stein zei, het lijkt me niet alsof je
ooit die autobiografie zouden schrijven?
250
00:33:02,561 --> 00:33:09,137
Je weet wat ik ga doen. ik ga
om het zo eenvoudig te schrijven als Defoe deed
251
00:33:09,671 --> 00:33:15,644
de autobiografie van Robinson Crusoe.
En dat heeft ze en dit is het
252
00:34:51,271 --> 00:34:56,880
In de zomer woon ik op het Franse platteland-
kant in een dorp met ongeveer 2O gezinnen
253
00:34:57,781 --> 00:35:05,085
Ik ken ze allemaal. En ik ken hun ossen,
hun koeien, hun klompen, wie kent mij terug
254
00:35:05,451 --> 00:35:09,421
Ik, mijn auto's en mijn honden
255
00:35:11,391 --> 00:35:15,964
Wij waren er in september 1939 toen
Frankrijk verklaarde de oorlog aan Duitsland
256
00:35:16,161 --> 00:35:18,971
ik was erg bang
257
00:35:20,371 --> 00:35:23,636
Ik was er zo zeker van dat er zou
wees geen oorlog
258
00:35:24,171 --> 00:35:25,342
En hier kwam het
259
00:35:27,311 --> 00:35:34,114
Ik begon een boek voor kinderen te maken, en stond mezelf alleen toe
om na te denken over de verhalen die daar zouden worden opgenomen
260
00:35:35,581 --> 00:35:41,190
Ik liep overdag verhalen te schrijven.
Ik liep 's avonds verhalen aan het schrijven
261
00:35:41,521 --> 00:35:43,819
Ik ging slapen om verhalen te schrijven
262
00:35:44,991 --> 00:35:48,666
En ik was behoorlijk succesvol in het afleiden
mijn geest uit de realiteit van oorlog
263
00:35:48,961 --> 00:35:53,273
Maar toen Alice Toklas over een huis zei
langs de weg: "Wat een heerlijk huis"
264
00:35:53,431 --> 00:35:58,095
Ik zei: "Ik zal er niet naar kijken. Dat alles zal"
vernietigd worden"
265
00:36:01,071 --> 00:36:06,111
Dat had ik voorspeld toen ik naar de
einde van de tuin, de oorlog zou voorbij zijn
266
00:36:07,111 --> 00:36:11,150
Vandaag is al het buxus gekapt
en de oorlog is nog niet voorbij
267
00:36:13,121 --> 00:36:20,835
Hoe kan een sterke natie als Duitsland zijn?
bang voor een handjevol joden?
268
00:36:22,461 --> 00:36:25,874
Ze zijn ongetwijfeld bang omdat
haat is angst
269
00:36:27,331 --> 00:36:31,745
En wat kunnen ze tenslotte doen?
Wat kunnen ze met hen doen?
270
00:36:32,711 --> 00:36:38,741
Sinds deze tijd lijkt alles zo op elkaar dat het is
verschillend. En alles is gewoon anders
271
00:36:40,151 --> 00:36:43,882
De 21e eeuw zal ongetwijfeld een
moeilijke en onrustige tijd
272
00:36:45,151 --> 00:36:48,996
Geloof in vooruitgang en vrede
zal ophouden te bestaan
273
00:36:49,891 --> 00:36:52,018
Iedereen weet het, maar
niemand zegt het
274
00:36:52,731 --> 00:36:55,188
Omdat niemand vertrouwen heeft
in iemand anders meer
275
00:36:55,561 --> 00:37:00,373
En aangezien niemand vertrouwen heeft in de
mogelijkheid om vredig en gelukkig te zijn
276
00:37:02,601 --> 00:37:06,640
Misschien zullen mensen beseffen wat
de Fransen weten het zo goed
277
00:37:07,011 --> 00:37:10,879
Het is beter om overwonnen te worden en dan?
winnen dan om te winnen en overwonnen te worden
278
00:37:12,451 --> 00:37:20,119
Maar iedereen zal ook geabsorbeerd worden door
de dagelijkse bezigheden
279
00:38:06,171 --> 00:38:12,815
Dus ik ben een Amerikaan die heeft geleefd
de helft van haar leven in Frankrijk. Niet de helft
280
00:38:12,871 --> 00:38:16,113
dat maakte me, maar de helft
waar ik heb gedaan wat ik heb gedaan
281
00:38:17,511 --> 00:38:24,178
Ik heb dingen gedaan, echte gedichten geschreven,
echte toneelstukken, echte zinnen
282
00:38:24,351 --> 00:38:29,323
en echte paragrafen, maar ik heb
zei nooit dingen op een eenvoudige manier
283
00:38:30,191 --> 00:38:33,160
Maar ik heb gewild, ik zou moeten
heb net dat gehad
284
00:38:34,561 --> 00:38:39,999
Als ik een verhaal heb geschreven, heb ik
schreef het als verhaal
285
00:38:42,271 --> 00:38:50,042
En ik heb ontdekt dat er troost is in romans,
omdat ze de dingen presenteren zoals ze hadden kunnen gebeuren
286
00:38:50,341 --> 00:38:58,225
Met andere woorden door iets te onthouden.
Iedereen kan het zich herinneren
287
00:38:58,951 --> 00:39:02,216
En als iemand het kan,
waarom doe je het dan?
288
00:39:03,421 --> 00:39:08,632
Dus ik wilde vertellen wat ik wist
zoals ik het kende
289
00:39:08,931 --> 00:39:10,796
en niet zoals ik
herinnerde het zich
290
00:39:11,701 --> 00:39:16,866
Ik heb de woorden tot op zekere hoogte overwogen
waar ik hun gewicht en volume kende
291
00:39:17,241 --> 00:39:22,577
Ik plaatste ze onder andere en
Ik begon portretten van mensen te maken
292
00:39:23,581 --> 00:39:26,755
In het begin deed ik hetzelfde
die film doet
293
00:39:27,551 --> 00:39:30,975
Ik deed een opeenvolging van affirmaties
over de persoon
294
00:39:31,881 --> 00:39:34,224
tot ik een geheel had gemaakt
295
00:39:35,351 --> 00:39:40,755
Ik dacht niet in termen van film. ik had
ben toen nog nooit naar de bioscoop geweest
296
00:39:41,961 --> 00:39:46,796
Maar men behoort tot zijn tijd, en onze
tijd is zonder twijfel de tijd van cinema
297
00:39:47,801 --> 00:39:53,444
En men moet uitdrukken wat de wereld
men leeft in is aan het doen
298
00:39:54,041 --> 00:39:57,579
In de bioscoop staan twee beelden
nooit hetzelfde
299
00:39:58,411 --> 00:40:00,811
Elk is een beetje anders dan de
een voorafgaande
300
00:40:02,151 --> 00:40:06,349
Elke keer dat ik zei dat de persoon die ik was
uitbeelden was zo en zo
301
00:40:07,651 --> 00:40:10,063
Waar ik naar verwees was een beetje
anders dan de vorige
302
00:40:11,161 --> 00:40:15,165
En zo werkte ik beetje bij beetje uit
beetje een portret. En ik zei
303
00:40:15,761 --> 00:40:19,436
een groot aantal keren per persoon
was zoiets
304
00:40:19,471 --> 00:40:26,309
en elke keer was er een verschil dat toegestaan
het portret om vooruit te komen en in het heden te bestaan
305
00:40:27,111 --> 00:40:32,777
Ik had ontdekt wat fundamenteel was
interessant in het interieur van een persoon
306
00:40:33,711 --> 00:40:38,182
en ik zou het niet moeten vinden waarvan?
ze zeiden of deden
307
00:40:38,321 --> 00:40:41,688
maar van de intensiteit van de beweging
in hem of haar
308
00:40:42,961 --> 00:40:48,957
Wat me dwarszit is te zeggen: zeggen:
iets zonder meer te zeggen
309
00:40:49,461 --> 00:40:51,463
dan het ding dat wordt verteld.
Dat is wat iets vertellen is
310
00:40:52,331 --> 00:40:55,266
De mens neemt immers een
interesse in twee dingen
311
00:40:55,631 --> 00:41:00,671
Realiteit en hoe het te vertellen
312
00:41:02,841 --> 00:41:06,481
Ik heb altijd gewild wat ik schrijf
om banaal en eenvoudig te zijn
313
00:41:06,751 --> 00:41:09,049
En ik vraag me af of het me is gelukt
door dat te doen
314
00:41:09,681 --> 00:41:14,892
Als iets niet banaal genoeg is
en simpel, het is helemaal niets
315
00:41:18,591 --> 00:41:22,800
Dat is waar ik zo blij mee ben als ik omringd ben
door mensen die al die jaren geen Engels spreken
316
00:41:23,361 --> 00:41:27,331
De meesten van hen kunnen niet lezen
een woord van mijn geschriften
317
00:41:28,471 --> 00:41:33,613
Ik woon hier graag, met veel mensen en
alleen met de Engelse taal en mezelf
318
00:41:35,571 --> 00:41:41,385
Een hoofdstuk van Amerikanen begint als volgt:
Ik heb voor mezelf en voor vreemden geschreven
319
00:41:52,021 --> 00:41:57,095
In New York filmden ze me voor het nieuws
en nodigde me uit om de film te komen kijken
320
00:41:57,931 --> 00:42:01,367
Ik vond het niet leuk om mezelf te zien
zo bewegen en praten
321
00:42:02,131 --> 00:42:05,100
Ik kreeg een vreemd gevoel, en ik niet
zoals dat gevoel
322
00:42:05,201 --> 00:42:09,376
Het is vreemd om jezelf te zijn, want
je bent nooit jezelf in je eigen ogen
323
00:42:09,711 --> 00:42:14,080
Behalve in de herinneringen die je hebt, maar
daar geloof je natuurlijk niet in
324
00:42:14,951 --> 00:42:21,447
Dat is het probleem met autobiografie:
Je gelooft er zelf niet in
325
00:42:21,791 --> 00:42:26,057
Waarom zou je erin moeten geloven?
Je weet heel goed dat jij het niet bent
326
00:42:26,391 --> 00:42:30,304
Jij kon het niet zijn omdat je het niet kon
exacte herinneringen hebben
327
00:42:30,461 --> 00:42:36,639
en als je exacte herinneringen had, klinkt dat
vals, vals omdat het niet exact is
328
00:42:36,971 --> 00:42:39,098
Je bent natuurlijk nooit jezelf
329
00:42:39,771 --> 00:42:44,276
Ik heb veel nagedacht over hoe iemand
is één zelf voor één zelf
330
00:42:45,111 --> 00:42:48,183
Over het feit dat je aanwezig bent om
jezelf de hele tijd van binnen
331
00:42:48,811 --> 00:42:54,920
Maar een minuut eerder kon je alleen een herinnering hebben
van jezelf en niet het gevoel van wat je was
332
00:42:55,351 --> 00:42:59,856
En ik begon dat tot op zekere hoogte te denken
dat je bent wat je denkt dat je bent
333
00:43:00,031 --> 00:43:04,400
je hebt geen besef van tijd
334
00:43:05,101 --> 00:43:08,434
Je hebt alleen het gevoel van tijd wanneer
je herinnert je wat je was
335
00:43:09,071 --> 00:43:12,074
En toen zei ik: wat goed
is het om een klein meisje te zijn?
336
00:43:12,401 --> 00:43:15,336
wanneer word je een vrouw?
Waar is het goed voor?
337
00:43:16,511 --> 00:43:24,384
Mensen zijn volwassen in hun eigen ogen,
ze beschouwen zichzelf nooit als een klein kind
338
00:43:24,851 --> 00:43:27,524
of een heel oude volwassene
339
00:43:27,991 --> 00:43:30,892
In Gulliver's Travels wordt beschreven:
mensen die nooit sterven
340
00:43:30,961 --> 00:43:35,227
En dit lijkt dat te bewijzen
dood is nodig
341
00:43:35,561 --> 00:43:37,756
Want degenen die niet sterven
leef ook niet
342
00:43:39,731 --> 00:43:44,668
En ik dacht dat om niet te sterven
het was niet nodig om oud te zijn
343
00:43:45,841 --> 00:43:52,440
Waarom niet jong en onsterfelijk blijven? Waarom
niet eeuwig doorgaan als je daar zin in hebt?
344
00:43:53,881 --> 00:43:57,226
De tijd van de vroege kinderjaren zeker
ga heel langzaam
345
00:43:57,781 --> 00:44:03,185
En als het oneindig langzaam ging, waarom niet?
voor onbepaalde tijd leven?
346
00:44:04,791 --> 00:44:07,931
Later zei ik tegen mezelf dat als
niemand stierf
347
00:44:08,291 --> 00:44:11,033
De aarde zou volledig zijn
vol
348
00:44:11,761 --> 00:44:17,404
En ik zou niet hebben bestaan. ik kon niet
hebben geprobeerd iets anders te zijn
349
00:44:18,701 --> 00:44:20,942
Dus waarom niet dood?
350
00:44:23,681 --> 00:44:30,723
Toen ik acht was, schrok ik toen ik hoorde dat er niets was
over het hiernamaals of de eeuwigheid in het oude testament
351
00:44:32,251 --> 00:44:35,118
Ik controleerde de tekst en daar
was er niets
352
00:44:36,761 --> 00:44:43,963
Er was een God en hij sprak, maar
er was niets over de eeuwigheid
41063
Can't find what you're looking for?
Get subtitles in any language from opensubtitles.com, and translate them here.
Afrikaans
Akan
Albanian
Amharic
Arabic
Armenian
Azerbaijani
Basque
Belarusian
Bemba
Bengali
Bihari
Bosnian
Breton
Bulgarian
Cambodian
Catalan
Cebuano
Cherokee
Chichewa
Chinese (Simplified)
Chinese (Traditional)
Corsican
Croatian
Czech
Danish
Dutch
Esperanto
Estonian
Faroese
Finnish
Galician
Georgian
German
Greek
Guarani
Haitian Creole
Hausa
Hawaiian
Hebrew
Hmong
Hungarian
Icelandic
Indonesian
Irish
Italian
Japanese
Kazakh
Kinyarwanda
Kirundi
Kongo
Korean
Krio (Sierra Leone)
Kurdish
Kyrgyz
Laothian
Latin
Latvian
Lithuanian
Luganda
Luo
Luxembourgish
Macedonian
Malagasy
Malay
Maltese
Maori
Mauritian Creole
Moldavian
Mongolian
Myanmar (Burmese)
Montenegrin
Nepali
Norwegian
Pashto
Persian
Polish
Portuguese (Brazil)
Portuguese (Portugal)
Quechua
Romanian
Romansh
Russian
Samoan
Scots Gaelic
Serbian
Sesotho
Setswana
Seychellois Creole
Shona
Sindhi
Sinhalese
Slovak
Slovenian
Somali
Spanish
Swedish
Tajik
Thai
Tigrinya
Tonga
Turkish
Turkmen
Ukrainian
Uzbek
Vietnamese
Welsh
Wolof