All language subtitles for The Life Of Mammals 10 Food For Thought - Fikir Jimnastiği

Bu orangutan�n, bir �e�it sirk
numaras� olarak ona ��retildi�i...

...i�in �orap y�kad���n�
d���nebilirsiniz. Ancak �yle de�il.

Bunu tamamen kendi
inisiyatifiyle yap�yor.

Ba�kalar�n�n bunu yapt���n�
g�rd� ve onlar� taklit ediyor.

Bu taklit yetene�i ve alet kullanma
becerisi maymunlar aras�nda...

...ba�lam�� olsa da, goriller bunlar�
yeni bir seviyeye ta��m��t�r.

Bu iki yetenek, sonunda d�nyadaki
b�y�k d�n���m� sa�lad�.

F�K�R J�MNAST���

Borneo'daki Leakey Kamp�, evcil
hayattan kurtar�l�p tekrar do�aya...

...sal�nm�� olan �ok �zel bir grup
orangutana ev sahipli�i yapar.

K�smen bizim d�nyam�zda da
ya�am�� olduklar� i�in...

...ortak y�nlerimiz hakk�nda
bize baz� ipu�lar� verebilirler.

Bu ya�l� bayan
marangozlu�u seviyor.

Do�al ortamda do�mu�
olan o�lu da �yle.

Minik yavrusu bile ilgileniyor.

Bir orangutana bu kadar yak�n
oturdu�unuz zaman, onlar�n...

...insanlara ne kadar benzedi�ini
g�rmek �ok �arp�c� oluyor.

�kimiz de, tabii ki,
b�y�k gorillerdeniz.

Ancak elinin ne kadar
insans� oldu�una bak�n.

E�yalar� ne kadar b�y�k
bir beceriyle kald�rd�klar�na.

B�yle bir aleti
tutabilme becerisine.

Ba�kalar�nda g�rd��� �eyleri taklit
etmek i�in beynini kullanmas�na.

�ok tuhaf ama onun solak oldu�unu
bile s�yleyebiliyoruz.

Gorillerin insanlarla payla�t���
bir ba�ka �zelli�i...

...sol veya sa� ellerini kullanma
tercihidir. O da bir solak.

Ancak en �nemli ortak y�n�m�z,
b�y�k beynimizdir.

Ortak yetenek ve becerilerimizin
olmas�n� asl�nda buna bor�luyuz.

T�m goriller tek bir
yiyece�e bay�l�r. Meyveye.

Ancak bu g�neydo�u Asya ormanlar�nda
meyve toplamak hi� kolay de�ildir.

Yerde �ok g��l� avc�lar
vard�r ve o y�zden orangutanlar...

...a�a�lardan a�a�� nadiren iner.

Dallar aras�nda ya�ayan hayvanlar
aras�nda uzak ara en a��r olan�d�r...

...ancak bu a��rl��� kullanman�n
dahiyane bir yolunu bulmu�lard�r.

S�r�kla atlama yap�yorlar.

Yine de dola�mak olduk�a
yorucu olabiliyor ve...

...meyvesi olmu� a�a�lara geni�
bir alanda �ok seyrek rastlan�r.

O y�zden orangutanlar onlar
aras�ndaki en k�sa yolu bulmal�d�r...

...ve �ok nadiren
yanl�� yola saparlar.

Sanki beyinlerinde orman�n
bir haritas� vard�r.

Ayr�ca zihinsel bir takvime de sahip
olmal�lar ��nk� meyvesi olgunla�an...

...a�aca tam meyve toplama
vaktinde gelirler.

Ormanda bu �ekilde dola�mak b�y�k
bir beceri gerektirir ve yavrular...

...ebeveynlerinin yol bulma
ve hava jimnasti�i ustal���na...

...ula�ana kadar y�llarca
�al��mak zorunda kal�r.

Anneler yavrular�n�
s�rekli yak�ndan izler.

Gerekti�i zaman yard�m edecek bir
el, bir kol veya bacak sa�larlar.

Bir gencin annesinin orman
bilgisine ula�mas� 13 y�l� bulur.

Belki de o y�zden yavru
orangutanlar, di�er gorillere g�re...

...daha uzun s�re annelerinin yan�nda
kal�rlar, tabii insanlar d���nda.

Ancak zamanla bu yak�n
ba��n kopmas� gerekiyor.

Orangutanlar yeti�kinler
olarak yaln�z ya�amakla �nl�d�r.

Ancak bu onlar�n anti sosyal
oldu�u anlam�na gelmez.

Leaky Kamp�nda
beslenme saati geldi.

Burada bol yiyecek var ve �ok
say�da orangutan bir araya gelip...

...�z�nde ne kadar sosyal
olduklar�n� g�steriyorlar.

Bu gibi sahneler bize
asl�nda yetersiz yiyecek...

...y�z�nden ayr�
ya�ad�klar�n� g�steriyor.

B�yle b�y�k bir grup do�ada birlikte
ya�amaya �al��sa a�l�ktan �l�rd�.

Ancak arada s�rada orman kendi
yiyecek bereketini ortaya koyar.

Her 4 veya 5 y�lda bir bir�ok
meyve a�ac� ayn� anda olgunla��r...

...ve bu k�sa yiyecek bollu�u
uzaktaki orangutanlar� bile �eker.

�imdi ne kadar sosyal
olduklar�n� g�sterebiliyorlar.

Tek bir a�a�ta 20 tane var.

Meyveler yak�nda bitecek
o y�zden arkada�lar�n bu s�reyi...

...iyi de�erlendirmesi gerekir.

Ancak baz� bireyler
sorun yarat�r.

Dallar� t�rmanan k�z��m�� erkek
�u anda meyve pe�inde de�il.

Erke�ini kovalad��� di�iyle
zorla �iftle�mek istiyor.

Uzaktan gelen
bir k�kreme ormandaki...

...en g��l� orangutan�n
geli�ini haber veriyor.

Y�llard�r bu b�lgeyi
ziyaret etmemi�tir.

Di�erleri onu an�nda tan�yor.

Onun varl��� bile sald�rgan
erke�in geri �ekilmesini sa�l�yor.

Grubun liderli�ini �stlenince
di�erleri sakinle�iyor.

Biz nas�I y�llarca g�rmedi�imiz
yak�nlar�m�zla k�sa s�rede...

...kayna�abiliyorsak, orangutanlar da
hemen sosyal �evrelerine d�nebilir.

Bunun i�in farkl� bireyleri uzun
s�reler ve mesafelere ra�men...

...unutmayacak bir beyin gerekir.

Orangutanlar aras�nda �ok s�k
etkile�imin ya�and��� bir yer var...

...ve oras� bize zek�lar� hakk�nda
ola�an�st� �rnekler sundu.

Kuzey Sumatra'n�n
batakl�k ormanlar�.

Buras� bir orangutan cenneti.

D�zenli olarak su alt�nda kal�r
ve sular bol yiyecek getirir...

...yani a�l�k
s�k�nt�s� �ekilmez.

Burada orangutanlar y�I boyunca
birlikte dola��p beslenebilir.

Meyve haricinde
b�cek de yerler.

Termitleri �zellikle
�ok severler.

Onlar� kof bir a�a� g�vdesinden
toplamak yarat�c�l�k gerektirmez.

Ancak ya�ayan bir a�ac�n
i�indeki delikten ��karmak...

...b�yle g��l� bir erkek i�in
bile farkl� bir olay.

Ancak buradaki orangutanlar bu
sorunlar� ��z�yor. Alet yap�yorlar.

�nce bir dal se�iyorlar.

Sonra boyunu uygun
hale getiriyorlar.

Sonra uygun �ekle
getiriyorlar.

Sonra dikk�tlice a�a�taki deli�e
sokarak istediklerini ��kar�yorlar.

Bu dahi erkek, �ift tarafl� aleti
bir ar� yuvas�na sokuyor.

B�ylece �evirdi�i u�taki bal� yerken
di�er ucuyla yeni bal al�yor.

Grubun daha gen� �yeleri
izleyip ��reniyor.

B�ylece nesilden nesle
aktar�lan bir gelenek olu�uyor.

E�er yiyecek bollu�u varsa,
orangutanlar gruplar halinde...

...ya�ay�p topluluklar kurabilir.

Toplum i�inde de bir bireyin
akl�na parlak bir fikir gelirse...

...di�erleri onu taklit eder
ve bir k�lt�r olu�ur.

Bundan daha karma��k
bir goril k�lt�r� g�rmek i�in...

...ba�ka bir k�taya
gitmemiz gerekir.

Buras� Afrika. Kongo nehri a�z�nda
mangrov kapl� bir ada.

Ola�an�st� ve giri�ken bir goril
toplulu�una ev sahipli�i yap�yor.

�empanzelere.

Bu �empanzeler yetim.

Aileleri maymun eti ticareti
i�in �ld�r�ld� ve �o�u asl�nda...

...berbat ko�ullarda evcil hayvan
olarak tutuluyordu.

�imdi �zg�n bir deneyin par�alar�
olarak do�ada ba��ms�z ya�amak i�in...

...ihtiya� duyacaklar� yetenekleri
��renmeye �al���yorlar.

Baz�lar� yavruyken insanlar�
izleyerek bir�ok yetene�e kavu�mu�.

Kimileri kabuklu
yemi� k�rmay� biliyor.

Ancak maymunun yemi�i ta�taki bir
oyu�a koyup sonra �eki�le vurmay�...

...tam anlam�yla ��zebilmesi
birka� y�I alabiliyor.

Belinga ad�ndaki
bu �empanze bir uzman.

Arkada�� olan Flo
dikk�tle izliyor.

Puck ise baya�� zorlan�yor.

O yemi� k�r�lmas�n�
izlemeye 6 ya��nda ba�lad�.

Bu bir �empanzenin yeni numara
��renmesi i�in 2 y�I �ok ge�.

Sonu�ta ya�l� bir gorile
yeni bir numara ��retemezsin.

Buna ne dersin?
Bundan ister misin?

Parma��na dikk�t!

Tabii yemi� kabu�u k�rman�n
bir�ok farkl� yolu var.

Ayr�ca bir�ok farkl�
kabuklu yemi� var.

O y�zden farkl� �empanze gruplar�
bu sorunu farkl� y�ntemlerle ��zm��.

��te bu k�lt�r�n
ba�lang�c�d�r.

Ve tabii k�lt�r yemi� k�rmaktan
�ok daha fazlas�n� i�erir.

Bu ya�mur ormanlar� Kongo'nun
1600 kilometre do�usunda, Uganda'da.

Burada da �empanzeler var ancak
�ok farkl� bir k�lt�re sahipler...

...ve daha �nce
hi� filme �ekilmediler.

Topluluklar� bilinen en kalabal�k
�empanze gruplar� ve...

...di�er b�lgelere g�re a��k ara
�ok fazla yeti�kin erkek i�eriyor.

K�lt�rel gelenekleri,
her yerde oldu�u gibi...

...toplumsal davran��lar�n
t�m detaylar�n� etkilemi� durumda.

Burada "t�mar sel�m�" ad� verilen
bir t�mar tarz� geli�tirmi�ler.

Hayat genelde huzurludur.

Ancak erkekler bir arada ya��yor
olmalar�na ra�men rakiptir...

...ve bazen sinirler gerilir.

Erkekler bu g�� g�sterileriyle
dominant konumlar�n� olu�tururken...

...grup sald�r�ya u�rad��� zaman
birlikte sava�acaklar�...

...yolda�lar�na herhangi
bir zarar vermemi� olurlar.

Tart��ma sona erince, dostluk ba��n�
yeniden kurmak i�in kucakla��rlar.

Ancak bazen rek�bet
�ok ciddi bir hale d�n���r.

Bir erkek grubu tek bir erke�e
�rk�t�c� bir ac�mas�zl�kla sald�r�r.

Grapelli ad�ndaki gen� erkek,
olduk�a kalabal�k...

...bir erkek grubu taraf�ndan
ac�mas�zca d�v�l�yor.

Kom�u topluluklardaki rakip gruplar
aras�nda kavga ��kmas�...

...Afrika'n�n ba�ka b�lgelerinde de
g�r�l�r ancak bir grup i�indeki...

...tek bir erke�e b�yle topluca
sald�rmak �ok nadir g�r�l�r.

Grapelli'yi bir daha
kimse g�rmedi.

�ok a��r yaralanm��t� ve �ld���
neredeyse kesin bir �ey.

Bedeni h�l� bulunmu� de�il.

Ngogo'da bu vah�i sald�r�lara
neden olan �ey nedir?

Bir teoriye g�re gen� erkekler
bu kadar �ok say�da g��l� yeti�kin...

...erke�in bulundu�u ve d�zenin
hen�z anlamad���m�z sosyal...

...ili�kilere ba�l� oldu�u grupta
kendilerine yer bulmakta zorlan�yor.

Bu basit t�mar hareketlerinin bile
�ok �nemli sosyal �nemi olabilir.

T�mar, tabii ki
sa�l�k i�in �ok �nemlidir.

Genelde erkeklerin akrabalar�na
yapt��� bir hizmettir.

Bu iki karde�in
yapt��� gibi.

Ayr�ca ayn� akran grubu i�indeki
ittifaklar ve erkekler i�in...

...�nemli olan sosyal ili�kileri kurup
s�rd�rmek i�in iyi bir yoldur.

Bu gen� erkek, Pork Pie,
sosyal a��dan bak�l�nca...

...Grapelli'den daha
ba�ar�l� g�r�n�yor.

Ancak bu erkeklerin kafalar�nda
t�mardan ba�ka �eyler de var.

Dikk�tleri a�a� tepelerine
y�nelmi� durumda. Art�k av zaman�.

Benzer d���nceye sahip b�y�k
bir erkek grubu toplan�yor.

Biri tamtam �alarak di�erlerine
av�n ba�layaca��n� haber veriyor.

Ba�ka yerlerdeki �empanzeler iyi
bir f�rsat bulurlarsa avlan�r...

...ancak Ngogo'da uygun bir
av g�r�lmeden de ava ��k�l�r.

Erkekler ormanda yol al�yor.

Gerekirse 4 saat yol alarak
uygun kurban ararlar.

Pork Pie da onlar�
takip ediyor.

Hen�z avc� grubunun
kabul edilmi� bir �yesi de�il.

Arad�klar� �ey bu,
bir grup k�z�I kolobus maymunu.

Avc�lar civardaki
a�a�larda mevzileniyor ve...

...ka�maya �al��an maymunlara
�ullanmaya haz�rlan�yor.

En savunmas�z kurbana y�neliyorlar.
Yavrusu olan bir di�i.

Kolobus erkekleri direnmek i�in
ellerinden geleni yap�yor...

...ancak �empanzeler
�ok daha b�y�k ve g��l�d�r.

Baz� yavrular annelerinden
ayr� d��m�� durumda.

Onlar art�k kolay birer av.

Daha sona ermedi. Erkek kolobuslar
ailelerini korumak i�in sava��yor.

Ancak bu yavruyu
kurtaramad�lar.

Avc�lar �ld�rd�kleri kurban�n
etraf�na toplan�yor.

Grubun di�er elemanlar�
onlara kat�l�yor.

Av� ilk yiyenler
erkekler oluyor.

�nsanlar�n et yan�nda sebze yemesi
gibi yan�nda birka� yaprak yiyorlar.

Ancak baz� erkek avc�lar avlar�n�
grubun ba�ka �yeleriyle payla��yor...

...ve buna di�iler de dahil.

Kar��l���nda bir �ey elde
ediyorlar m�? �rne�in seks?

Bu erke�in di�ilerden
biriyle �iftle�ti�i kesin.

Ancak sonra etinin bir k�sm�n� ba�ka
bir di�inin almas�na izin veriyor.

Belki de et en �ok
yalvaranlara veriliyor.

Pork Pie, avc�lar aras�nda
dola��p �ans�n� deniyor.

Ancak her defas�nda
reddediliyor.

Sonunda bu �srarc�l���n�n
kar��l���n� g�r�yor.

Ngogo �empanzelerinin et payla��m�
i�in ba�ka bir nedeni de olabilir.

Erkekler m�ttefiklerine di�erlerine
g�re daha fazla et veriyor.

Eti bu ba�lar� g��lendirmek i�in
kullan�yor olabilirler.

Di�erlerinin ava kat�lma nedeni bir
par�a et alma umudu bile olabilir.

�empanzelerin insanlarla
bir�ok ortak y�n� vard�r.

Sonu�ta onlar�n ya�ayan en yak�n
akrabalar�m�z olduklar� d���n�l�yor.

Zeki, sosyal ve
politik yarat�klard�r.

Ve hatta r�ya
bile g�r�yorlar.

Tarih �ncesi zamanda, torunlar�n�n
gelecekte d�nyay� ele ge�irece�i...

...gorillerin hay�lleri ve h�rslar�ysa
ba�ka bir yola sapm�� olmal�.

O yarat�k hakk�nda
en fazla ke�if...

...Tanzanya'daki
Olduvai Vadisinde yap�lm��t�r.

Belki burada atalar�m�z�n neden
farkl� bir yola sapt���n�n...

...ipu�lar�n� bulabiliriz.

3.5 milyon y�I �nce arkamdaki
yanarda� k�l p�sk�rt�yordu ve t�m...

...b�lge kapland�. Bu k�l i�inde de
en ilgin� ke�iflerden biri yap�ld�.

Bunlar Tanzanya'daki Laetoli'de
bulunan antik gergedan ve...

...antiloplar�n
fosille�mi� izleri.

Bunlar aras�nda bir gorilin ayak
izleri var, ola�an�st� bir gorilin.

Bilim insanlar� kemik �ekillerinden
yola ��karak o hayvan�n duru�unu...

...belirleyebildi�ini ifade ediyor
ancak her zaman tart��ma olacakt�r.

Ancak buradaki kesin
kan�t 3.5 milyon y�I �nce...

...insano�lunun atalar�n�n iki ayak
�st�nde, dik y�r�d���n� g�steriyor.

Burada topu�un yapt��� oyuk
g�r�l�yor. Hafif kalk�k taban.

Ve a�a�lara t�rmanmak i�in
ayr�k durmas� gereken ba�parmak...

...ileri hizalanm�� ve
y�r�y��e katk� yap�yor.

Laetoli hakk�ndaki as�I heyecan
verici olay, uzun bir ayak izi...

...yolunun o d�nemin davran��lar�n�
fosille�tirmesi ve rahats�z edici...

...derecede bize benzer bir aile
ya�am� ortaya koymu� olmas�d�r.

�ki birey, biri di�erinden hafif�e
b�y�k, belki bir erkek ve di�i...

...sanki yan yana y�r�yor gibi.
Hatta kol kola bile olabilir.

Erke�in ayak izleri daha k���k bir
ayak izi setiyle a��nm�� durumda.

Belki de bir �ocuk, yeni d��en
k�l�n i�inde y�r�rken babas�n�n...

...ayak izlerine
basarak ilerliyordu.

As�I �nemli soru neden
iki ayak �st�nde dik durduklar�.

Buna y�nelik birka� varsay�m var.
Bunlardan biri, etraf� daha iyi...

...g�rmek, tehlikeyi veya av� daha
rahat fark etmek i�in olabilir.

Belki de alet kullanmak, yiyecek
toplamak veya bebek tutmak i�in...

...elleri serbest
b�rakmaya y�nelikti.

Bir de daha tart��mal�,
���nc� bir �neri var.

6 milyon y�I kadar �nce d�nyadaki
iklim �ok karars�z oldu.

B�y�k Afrika ormanlar�
k���lmeye ba�lad�.

Ormanl�k alanlar �al�l�k ve
�ay�rl�k alanlarla b�l�nd�.

Ayr�ca d�nya kabu�unun a��r hareketi
sonucu Do�u Afrika'n�n baz�...

...b�lgelerinin sel alt�nda
kald���na dair deliller var.

Goriller i�in yeni bir
ya�am alan� ortaya ��km��t�.

Uzun, �empanze benzeri kollar�n�
kullanan bu erken yarat�klar...

...yiyecek bulmak i�in
h�l� a�a�lara t�rmanabiliyordu.

Ancak ormanlar yok olduk�a
bir a�a�tan di�erine gitmek i�in...

...daha uzun bir mesafe kat etmeleri
gerekiyordu ve bu y�zden...

...otla kapl� a��k alanlar veya su
i�inden yol almak durumundayd�lar.

Bunu i�in de, benim yapt���m gibi,
iki ayak �st�nde, dik y�r�d�ler.

Birden erken d�nem ge�mi�imizden
bir g�r�nt� ayd�nlan�yor.

Atalar�m�z�n, de�i�en ortamda
hayatta kalmak i�in suda y�r�meleri...

...ve yiyecek bulmak i�in ba�lar�n�
su �st�nde tutmalar� gerekti.

O kritik d�nemde,
erken d�nem atalar�m�z...

...goril olmaktan bir ad�m uzakla��p
insan olmaya bir ad�m yakla�t�.

Goriller genelde a�a�larda
ya�amaya uyum sa�lam��t�r...

...ve o y�zden dik y�r�meye
�al��t�klar� zaman paytak olurlar.

�ki ayak �st�nde uzun s�re
kalmak onlar i�in yorucudur.

Ancak su i�inde ilerlerken,
su v�cutlar�n� destekler ve...

...bacak kaslar�n�n y�k�n�
biraz hafifletir.

Bu sayede daha uzun s�re
dik kalabilirler.

Belki su k�y�s�nda bir ya�am
anatomik de�i�imi te�vik etti.

Bu ilk insans� gorillerin
kal�a kemikleri de�i�ti ve...

...atalar�m�z dik y�r�yen
bir ya�ama uyum sa�lad�.

Kongo ormanlar�ndaki baz� yerler
insans� gorillerin batakl�klarda...

...ne t�r yiyecekler bulmu�
olabilece�ine i�aret eder.

Bunlar �ay�r gorilleri.

Su bitkileri topluyorlar.

Atalar�m�z benzer yerlerde,
bu �ekilde beslenmi� olabilir.

Di�er kan�tlardan ilk insanlar�n
besleyici k�k ve yumrular...

...yedi�ini biliyoruz.

Atalar�m�z�n buralarda bulmu�
olabilece�i ba�ka yiyecekler de var.

G�n�m�z gorilleri sadece
vejetaryendir ancak atalar�m�z...

...di�lerine bak�l�rsa,
�empanzeler gibi, et de yiyordu.

O y�zden goriller batakl��� ziyaret
eden di�er hayvanlar� umursamasa da...

...bu protein depolar� erken insanlar
taraf�ndan avlanm�� olmal�.

Ancak bu son derece �rkek ve
gorillerden daha h�zl� ko�abilen...

...hayvanlar� avlayabilmek i�in
izlerini takip edebilmek gerekir.

Toprak �st�ndeki i�aretleri
saatler veya g�nler �nce ge�mi�...

...bir hayvanla ili�kilendirmek
ciddi bir hay�l g�c� s��ray���...

...gerektirir ve bildi�imiz kadar�yla
bunu sadece insanlar ba�arm��t�r.

Bu bir kere yap�ld�ktan sonra izleri
basit anlamda tan�mlamak zor de�il.

Ben bile bunlar�n Afrika geyi�i
izi oldu�unu biliyorum.

Ancak baz� insanlar yerdeki en
hafif izleri bile yorumlayabiliyor.

Sessizlik i�inde
avlan�yorlar.

El i�areti bir tanesinin bir ceylan
grubunun izini buldu�unu g�steriyor.

Bunlar Kalahari ��l�n�n
San halk�.

Baz�lar�m�z�n en ilkel
av tekni�i oldu�una inand���m�z...

...y�ntemi kullanan son kabile.
"Israrc�l�k av�."

Avlar�n� yorarak
yakal�yorlar.

�zlerin mesafesinden yola ��karak
hayvanlar�n hareketlerindeki...

...ritmi hissetmeye ba�l�yorlar.
Grup pek h�zl� ilerlemiyor.

Hayvanlar korktu.

Erkek olana odaklanacaklar.

A��r boynuzlar� oldu�u i�in
daha �abuk yorulacakt�r.

Bunu yapmak i�in onu s�r�den
ay�rmalar� gerekiyor.

Aksi halde di�erlerinin
ayak iziyle onunkiler kar��abilir.

G�ne� tam tepelerinde.

Ve erkekler ceylan�n temposundaki
de�i�ikli�i fark ediyor. Yava�l�yor.

Saatlerce iz s�rd�kten sonra transa
girmi� gibi yo�unla�m�� durumdalar.

Baz� zamanlarda ceylan�n
izlerini g�rmek m�mk�n olmuyor...

...ve avc�lar hay�llerini kullanarak
av�n se�ti�i yolu belirliyor.

S�cakl�k avc�lar� zorluyor ancak
av�n bir sonraki a�amas� i�in...

...yeterince yakla�m�� durumdalar.
Kovalamaca.

Ba�lama i�areti i�te bu.

Ancak sadece bir erkek yapacak.
Ko�ucu Karohe.

Asla pes etmemeli.

Bu olay art�k
bir dayan�kl�l�k s�nav�.

�nce kim diz ��kecek,
insan m� yoksa hayvan m�?

�nsano�lu silah� olmadan
�nce b�yle avlan�yordu.

Avc�n�n �d�l�n� elde etmek
i�in fiziksel dayan�kl�l���...

...d���nda bir �eyi yokken.

Uzun mesafede, 2 ayak �st�nde
ko�mak, 4 ayaktan daha verimlidir.

�nsan t�m v�cudundan
terleyerek kendini serinletir.

Ceylan �ok az terler ve serinlemek
i�in g�lge bulmak zorundad�r.

�nsan�n su ta��mak i�in
elleri vard�r ve bu sayede...

...kovalamaca s�ras�nda ter olarak
kaybetti�i s�v�y� yerine koyabilir.

Saatler ge�iyor ve
Karohe giderek yakla��yor.

Ancak ceylan kal�n
�al�lar�n aras�na giriyor.

�zler kayboldu.

Karohe kendini ceylan�n yerine
koymaya �al���yor ve g�lgede...

...dinlenirken onun geli�ini duydu�u
an� canland�rmaya �al���yor.

Hangi y�ne do�ru ka�m�� oldu�unu
tahmin ediyor. �ok yak�nda.

Kovalamaca 8 saat s�rd�.

Avc� ve av art�k g��lerinin
s�n�rlar�n� zorluyor.

�kisi de daha
fazla ilerleyemiyor.

Sonra ceylan
yorgunluktan ��k�yor.

�lmeye �ok yak�n.

Karohe'nin m�zrak at���
art�k sembolik bir olay.

Avc� av�n�n cesareti ve g�c�n�
takdir etti�ini g�steriyor.

T�rensel hareketlerle
ceylan�n ruhunun...

...en ba�ta bulundu�u ��l kumlar�na
geri d�nmesini sa�l�yor.

Hayattayken onunla ya�ad�, nefes
ald� ve her hareketini hissetti.

�l�m an�nda da
ac�s�n� payla�t�.

Kas a�r�s�n� hafifletmek i�in
t�k�r���n� bacaklar�na s�r�yor.

K�ylerinde kendisini bekleyen
ailesinin ya�amas� i�in...

...ald��� bu cana
minnetlerini sunuyor.

Erkekler avdayken kad�nlar
k�k ve yumru toplad�.

Ama Karohe onlara �ok daha besleyici
ve kalori y�kl� et getirdi.

K�peklere de
bir pay veriliyor.

Yaban k�pekleri ilk zamanlardan
beri art�klar i�in...

...insan avc�lar�
takip etmi� olmal�.

�nsanlar en az vah�i yavrular�
se�ip iz takibinde kulland�...

...ve zamanla k�peklerinin
ki�ili�i de�i�meye ba�lad�.

S���rlar da benzer bir s�re�
i�inde evcille�tirildi.

En uysal yavrular� se�ip
kendi elleriyle b�y�tt�ler.

Mali'nin Fulani halk� �ay�rlarda
dola�an yar� yaban s�r�lerde...

...hakk� oldu�unu iddia ederek,
kabilelerine g�re i�aretler.

Ancak yaban veya evcil,
t�m otlak hayvanlar� yeterli...

...ot bulmak i�in mevsimler i�inde
g�� etmek zorunda kalabilir.

O zaman insanlar
pe�lerinden gitmeli.

D�nyan�n her yerindeki insanlar
hayvanlar� evcille�tirmeye �al��t�.

Ancak asl�nda �ok az
t�r buna uygundur.

��e yaramas� i�in hayvan�n
�ncelikle uysal olmas� gerekir.

Ard�ndan kolay bulunabilir
bir yiyecekle beslenebilmelidir.

���nc�s�, esaret alt�nda
rahat �o�alabilmelidir.

D�rd�nc� olarak da s�r� halinde
ya�amal� ve s�r� hayvanlar�...

...tek bir dominant hayvan�n
hakimiyetini kabul etmeli.

Ancak o zaman bir insan o dominant
hayvan�n yerini alabilir ve...

...bu sayede t�m s�r�y�
kontrol edebilir.

Bir silah sesi s���rlar�
�ne do�ru hareket ettiriyor.

Uzun, y�ll�k g��lerinin bu en zorlu
k�sm�n� a�abilmeleri i�in...

...t�m s�r�n�n
y�nlendirilmesi gerekiyor.

O y�zden her y�I, evcil veya yaban,
her otlak hayvan� tehlikeli sulara...

...girerek di�er taraftaki
yiyece�e ula�mak zorundad�r.

Evcil ve uysal s���rlar insanlar
taraf�ndan y�nlendirilir ve korunur.

Hayvanlar bir arada bulunmazsa,
ak�nt�ya kap�l�p s�r�klenebilirler.

S���r s�r�s�ne �obanl�k yapmak
kesinlikle en kolay se�enek de�il.

Onlar� sa� tutmak
bile zorluklarla doludur.

Ancak b�t�n bu sorunlara ra�men
insanlar bu i�te o kadar ba�ar�l�...

...oldu ki, evcil s���rlar yabani
akrabalar�n� say�ca �ok ge�ti.

Otlak pe�inde g�� etmek zorunda
kalan s�r�lere ba��ml� olmak...

...insanlar�n tek bir yerde kal�c�
olarak yerle�mesini engelliyor.

Ancak daha verimli b�lgelerde
s���r�n g�� etmesine gerek kalmaz...

...ve o zaman sadece et ve
s�t de�il, g�� de sa�lar.

�nsanlar bir yere yerle�ince bitki
ekebilirler. �ift�i olabilirler.

D�nyan�n her yerinde ormanl�k
ve �ay�rl�k alanlar kayboluyor...

...ve yerlerini bitkilerin
ekildi�i tarlalar al�yor.

�nsanlar iyi hasat veren bitkileri
se�meye ba�lad� ve bu y�zden...

...hayvanlar gibi,
bitkiler de de�i�meye ba�lad�.

Afrika'da, Avrupa'da ve Asya'da
insanlar k�ylerde ya�amaya ba�lad�.

O ana kadar d�nyadaki her hayvan
t�r�n�n n�fusu elde edebildi�i...

...yiyecek miktar�na ba�l�yd�.

Ancak insanlar art�k
bunu de�i�tirdi.

G�da miktar�n�, do�ada bulunandan
�ok daha fazla artt�rmay� ��rendiler.

Gezegenimizin tarihinde
�ok �nemli bir d�n�m noktas�yd�.

�nsano�lunun n�fusu
artmaya ba�lad�.

Bu tuhaf minyat�r ev asl�nda
insanlar i�in yap�lmad�.

Bunun yerine, Bat� Afrika'da
bulunan Mali'deki Dogon k�y�nde...

...en �nemli �r�n�
saklamak i�in kullan�l�yor.

Bu bir silo.
��inde dar� bulunuyor.

Dar�, Dogon ya�am�ndaki
en �nemli �r�nd�r.

Y�I onu ekme ve hasat etme
�zerine kurulmu�tur.

Bir k�yde insanlar�n kalaca��
kul�beden �ok dar� ambar� vard�r.

Dogon b�lgesindeki bir bebe�in
duyaca�� ilk m�zik ise...

...b�y�k bir ihtim�lle annesinin
dar� ezmesi olacakt�r.

Art�k insanlar�n yiyecek bulmak i�in
s�rekli hareket halinde olmalar�...

...gerekmedi�inden ba�ka �eylere
ay�racak vakitleri oldu.

Ayinler ve sanat daha �nce
olmad��� kadar h�zl� geli�ti.

Dogon halk� i�in hasat sona erdi.
Ambarlar doldu.

Art�k kutlama zaman�.

Daha �ok yiyecek daha
kolay bulunur olduk�a...

...insan n�fusu
artmaya devam etti.

K�yler kasabalara d�n��t�.
Kasabalar �ehirlere.

Bu dev alan �ak�lla
kapl� gibi g�r�nebilir...

...ancak daha yak�ndan bakarsan�z
minik ��mlek par�alar�yla...

...kapl� oldu�unu g�r�rs�n�z.

�u anda Sahra ��l�n�n g�neyindeki
en eski Afrika �ehrinin �st�ndeyim.

Bu da 2000 y�I boyunca devam eden
insan varl���n�n kal�nt�lar�.

Bunu daha da ola�an�st� k�lan �ey
ise �ehrin h�l� ya��yor olmas�.

Buras� Djene.

Merkezinde cami bulunuyor. D�nyan�n
en eski ve en b�y�k toprak binas�.

Etraf�nda ise orta�a�lardan
beri kurulan bir pazar yeri.

Djene'nin geli�imi kom�u bir �ehrin
geli�imiyle yak�ndan ba�lant�l�yd�;...

...Nijer'in daha kuzeyinde
yer alan �nl� Timbuktu �ehri.

Bu iki �ehir Sahra ��l� �zerindeki
ticareti elinde tutuyordu.

Bu pazarlara ��l� develer �zerinde
ge�en Kuzey Afrikal�...

...t�ccarlar gelir, k�le,
alt�n ve fildi�i al�rlard�.

G�n�m�zde de ticaret
bu �ehrin ba� ge�im kayna��.

�ok say�da insan�n bir arada
ya�amas� sayesinde baz�lar�...

...g�ndelik yiyecek �retme
g�revinden ka��nma �ans�n� buldu.

Esnaf olabilir ve �rettiklerini
yiyecekle de�i�tirebilirlerdi.

Bu sayede teknolojilerin
geli�mesi m�mk�n oldu.

Sanat ve bilim geli�ti, insanlar
dev binalar in�a edebildiler.

Buras� Tikal,
Mayalar�n ba�kenti.

Yeni D�nya'n�n en y�ksek
yap�lar�n� in�a ettiler.

Tabii 20'inci y�zy�lda New York'ta
g�kdelenler in�a edilene kadar.

1300 y�I kadar �nce,
Tikal'�n zirvede bulundu�u d�nemde...

...�ehir �ok geni�
bir alana yay�lm��t�.

Antik Roma'dan
en az 2 kat daha b�y�kt�.

�ehir merkezinde binlerce
tap�nak ve ev vard�...

...bunlar�n ancak k���k
bir b�l�m� h�l� g�r�lebiliyor.

�ehrin sakinleri her t�rl�
medeni aktivitede en �ndeydi.

Sadece usta birer in�aat�� de�il,
m�kemmel heykelt�ra� ve ressamlard�.

Uzman astronomlard�
ve g�ne� d�ng�s�n�...

...�ok b�y�k bir hassasiyetle
�l�m��lerdi.

Dini inan�lar�n�n yak�ndan ba�l�
oldu�u karma��k takvimler �rettiler.

Ve geli�tirdikleri yaz� sistemi,
d�neminde Amerika'n�n en ilerisiydi.

B�t�n bu yetenek ve
bilgi birikimine ula�t�ktan sonra...

...�ehirlerini ne zaman
ve neden terk ettiler?

Neyse ki, bu konuda art�k
elimizde baz� ipu�lar� var.

�zellikle de tarihi hakk�nda.

Mayalar t�m tarihlerini buna
benzer ta�lar �zerine kaydediyordu.

�ehrin kal�nt�lar� aras�nda bulunan
son yaz�tlar M.S. 869 y�l�na ait.

Ondan sonra �ehir sessizli�e
b�r�nd�, sakinleri yok oldu...

...ve klasik Maya medeniyeti
son buldu.

Tikal ve di�er t�m Maya �ehirlerinin
neden terk edildi�inin a��klamas�...

...h�l� b�y�k bir tart��ma konusu.
Ancak �imdi yeni kan�tlar bulundu.

G�rmek i�in �ehre
yukar�dan bakman�z gerekiyor.

Oradan �ehrin asl�nda ormanla
kaplanm�� kal�nt�lar�n...

...daha da �tesine yay�lm��
oldu�unu g�rebiliyorsunuz.

Uzaydan �ekilen g�r�nt�lerde
toprak alt�nda kalm�� su kemerleri...

...kanallar ve yo�un
bir tarla a�� g�r�lebiliyor.

Bunlar, tap�naklar in�a edildi�i
zaman civardaki orman�n kesilmi�...

...oldu�unu ve b�lgenin tarlalara
d�n��t�r�ld���n� g�steriyor.

�ehrin n�fusu yakla��k
60 bine ula�t��� zaman...

...�ift�iler yeterli
yiyecek �retmekte zorland�.

Zamanla topra��n verimlili�i
azald� ve insanlar a� kald�.

�ehirden ayr�ld�lar ve zamanla
orman b�lgeyi yeniden kaplad�.

Ancak Tikal'�n kaderi bizi
g�n�m�zde neden ilgilendiriyor?

Mayalar �ehirlerini in�a ederken
t�m gezegende sadece...

...50 milyon civar�nda
insan vard�.

Ancak Mayalar, �ok ileri olmas�na
ra�men, sahip olduklar�...

...teknolojiyle n�fuslar�n�
devam ettirmeyi ba�aramad�.

Birka� y�zy�I sonra
ba�ka yerdeki insanlar...

...yeni geli�tirdikleri tekniklerle
Tikal g�kdelenlerini c�ce gibi...

...g�steren boyutlarla
binalar in�a etmeye ba�lad�.

G�n�m�zde d�nyada 50 milyon de�il,
6 milyar insan bulunuyor.

Bunlar�n yakla��k yar�s� h�zla
b�y�yen �ehirlerde ya��yor.

Ve b�t�n bu insanlar�n
yiyece�e ihtiyac� var.

D�nyam�z�n en verimli topraklar�n�
�oktan yiyecek �retmek i�in...

...kullan�yoruz ve art�k ba�ka
yerleri kullanmaya �al���yoruz.

Arizona'daki gibi b�yle bir ��lde
bir �eyler yeti�tirmeye �al��mak...

...anlams�z bir �aba
gibi g�r�nebilir.

Y�lda sadece birka� kilo ya��� alan
b�lgede �emsiyeye ihtiya� duyulmaz...

...ve bitki yeti�tirmek m�mk�n olmaz.
Ancak g�r�nt� aldat�c� olabilir.

Do�ru teknolojiyle ��lde bile
verimli mahsul al�nabilir.

Bu verimli tarlalar sadece
insano�lunun �zg�n yarat�c�l���...

...ve ��renme yetisi
sayesinde yap�labilmi�tir.

B�y�k beyinlerimiz verimsiz
topra�� g�brelemeyi, b�cekleri...

...ila�larla yok etmeyi ve hatta
��lde ya�mur ya�d�rmay� ke�fetti.

Bu "ya�mur" uzaktaki
bir su kayna��ndan...

...y�zlerce kilometrelik borularla
getirilip ya�d�r�l�yor.

�nsano�lu her y�I tarlalar�n�
sulamak i�in d�nyadaki...

...t�m nehirlerin toplam�
kadar suyu ta��yor.

Birka� bin y�I i�inde,
ya�anan bu tar�m devrimi...

...neredeyse t�m insan
toplumlar�na ula�t�.

G�n�m�zde t�m karalar�n ��te biri
insano�luna yiyecek yeti�tirmek...

...i�in kullan�lmaktad�r.

Bu da gezegenin baz� b�lgelerini
dramatik bir �ekilde de�i�tirdi.

D�nyan�n do�al ekosisteminin
zengin �e�itlili�i yerini...

...ayn� besinin tek ba��na geni�
alanlarda yer almas�na b�rakt�.

Karma��k toplumlar yok olarak
tek k�lt�rl�l��e d�n��t�.

Do�an�n oya gibi i�lenmi�
n�anslar� d�z �izgilerden olu�an...

...geometrik �ekillerle
yer de�i�tirdi.

B�t�n bunlar ellerimiz serbest
kal�nca �evremizi de�i�tirme...

...yetene�ine kavu�tu�umuz
teknolojik devrim sayesinde oldu.

Yarat�c�l���m�z sayesinde
d�nyan�n en beklenmeyen k��elerini...

...kullanma olana��na kavu�tuk.

Hatta okyanuslarda bile
�ift�ili�e ba�lad�k.

D�nyam�z�n y�zeyinde yaratt���m�z
de�i�imler o kadar belirgin ki...

...art�k uzaydan bile
g�r�lebiliyorlar.

Ancak n�fusumuz artt�k�a di�er bitki
ve hayvanlar i�in yer kalm�yor.

Ancak insano�lu n�fusunu
bu �ekilde sonsuza dek artt�ramaz.

Acaba medeniyetimiz
Mayalar gibi da��lacak m�?

Buras� insano�lunun en karma��k
ba�ar�s� ve en b�y�k umudu olan...

...uzay mekikleri ve uzay
istasyonlar�n�n f�rlatma rampas�.

�nsano�lu 2020 y�l�nda buradan
en c�retk�r projesine ba�layabilir.

Bir ba�ka gezegene yerle�mek,
Mars'a insan indirmek.

6, 5, 4, 3, 2, 1.

�ki baca�� �zerinde do�rulan goril
art�k gezegenini a�m�� durumda.

�imdi uzayda yol al�p ba�ka
bir gezegen arayacak.

Acaba imparatorlu�una
Mars'� da ekleyebilir mi?

Oradaki �artlar d�nyada evrimle�mi�
ya�am i�in daha zorlu olamazd�.

Enerji veren g�ne�in ���nlar�
d�nyam�z�n yar�s� yo�unlukta...

...ve s�cakl�klar -100 dereceye
kadar d��ebiliyor.

Acaba teknolojimiz
bu s�navdan da ge�ebilecek mi?

Ba�ka bir gezegeni kolonize etmek
bilimkurgu gibi gelebilir.

Ancak Mars'ta ya�am�n sorunlar�n�
��zme �al��malar� �u anda...

...d�nyam�zda devam ediyor.

Mars'ta yerle�ecekler i�in
ilk sorun tabii ki yiyecek olacak.

Bunu yapmak i�in de yiyeceklerimizin
temeli olan bitkileri...

...yeti�tirmeleri gerekiyor.

D�nyada art�k, son 10 bin y�ld�r
bizi besleyen birka� bitkiye...

...fazla ba��ml� oldu�umuzu
anlamaya ba�lam�� durumday�z.

O y�zden art�k en az�ndan
y�zy�llard�r umars�zca...

...yok etti�imiz yabani t�rleri
korumak i�in ad�mlar at�yoruz.

Buna benzer dev seralar
inan�lmaz teknik ba�ar�lard�r...

...ancak ayn� zamanda neredeyse
her yerde, hatta Mars'ta bile...

...suni ya�am ortamlar� yaratabilecek
yetene�e ve bilgi birikimine...

...sahip oldu�umuzu da
g�steriyor.

E�er ba�ka bir gezegende b�yle
bir yap� in�a edebilirsek...

...t�r�m�z� daha da uza�a, daha uzak
d�nyalara yaymay� d���n�r m�y�z?

Bu yeni ke�if �a�� insano�lunun
aya ad�m atmas�yla ba�lad�.

Bu, t�r�m�z�n ula�t��� veya
ula�mas� gereken son nokta m�?

Yoksa asla dinmeyen ke�if g�d�m�z
ve s�rekli artan n�fusumuz...

...y�z�nden ayak izimizi ba�ka
yeni d�nyalarda da b�rakacak m�y�z?

Kartal kondu!

Bu, insan i�in k���k,
insanl�k i�in b�y�k bir ad�md�r.

Afrika kumlar�nda bu izleri b�rakan
ki�ilerle, ayda ayak izi b�rakan...

...ki�iler aras�nda sadece
3.5 milyon y�I bulunuyor.

Evrim s�reci i�inde
bu bir g�z k�rpma s�resi.

Ye�eren zek�s�n� kullanan
bu memelilerin en ba�ar�l�s�...

...artan n�fusunu beslemek
i�in �evreyi s�m�rd�.

Medeniyetlerini s�rd�remeyecekleri
noktaya vard�klar� zaman ya�anan...

...fel�ketlere ra�men bu s�re� bug�n
bile artan bir h�zla devam ediyor.

Art�k insano�lu
sadece bu gezegende de�il...

...ba�kalar�nda da
yiyecek ar�yor.

Belki de bu s�reci geri
d�nd�rmenin zaman� gelmi�tir.

N�fus i�in �evreyi kontrol etme
�abas� yerine belki de �evrenin...

...ya�ayabilmesi i�in n�fusumuzu
kontrol etmenin zaman� gelmi�tir.